وضعیت جغرافیایی:

در منطقه جلگه ای در کنار جاده کپورچال – آبکنار در طول جغرافیائی ۴۹ درجه و ۱۴ دقیقه و عرض جغرافیائی ۳۷ و ۲۸ واقع شده دارای نسق ۱۶۳ ساله ((تا سال ۱۳۶۳ شمسی)) و از نظر ثبتی جزو بخش۷  انزلی سنگ ۷ میباشد.

مسافتش تا انزلی ۲۷ کیلومتر و تا کپورچال ۷ کیلومتراست.

و محدود است :از شمال به مرداب انزلی.از جنوب به جنگل هفت خانان .از شرق به روستای کرگان از غرب به روستای شیله سر.

سیاه خاله سر در حدود ۴۰ تا ۴۵ سال پیش در ساحل جنوبی مرداب واقع شده بود کرجی ها تا نزدیکی جاده آسفالته فعلی کپورچال – آبکنار که از وسط روستای مزکور میگذرد پهلو میگرفتند ولی امروز به علت پائین رفتن سطح آب مرداب و عقب نشین آب منطقه وسیعی از ساحل مرداب به روستای سیاه خاله سر اضافه و تبدیل به کشتزار های برنج گردیده است.

وجه تسمیه سیاه خاله سر:

پیر مردان میگویند تا حدود سال ۱۳۱۰ شمسی این محل بنام (صالح سر)بوده و از آن تاریخ معلوم نیست چگونه و چرا نام ((سیاه خاله سر))بروی این محل گذارده شده.بعضی نیز گفته اند متصدی اداره آمار ثبت احوال اشتباه کرده است و حتی یکی از آنان اظهار داشت .((که اصلا نام خانوادگی اش ((صالح سری))می باشد که ساکن همین محل است .ولی آیا صالح نامی این روستا را بنیاد گذارده))نمی دانند.

و ((رابینو))نیز ((۱۹۱۱میلادی=۱۳۲۹ هجری قمری))-((۱۲۹۰ شمسی-ن)) در ص ۱۲۲ ولایات دالمرز ایران –گیلان.

در قسمت مالیاتی حومه آبکنار از ((شیله سر و صفخاله)) یاد میکند.

ولی با تفکیک و جدا سازی کلمات این معانی به دست میاید که:

((سیاه)) همان سیاه است و ((خاله))معمولا به شاخه رودخانه گفته میشود و ((سر))محل را میگویند که اگر به فارسی برگردانیم این معنی را میدهد ((محل رودخانه سیاه)).

با بررسی نه رودخانه آنجا دارای آب و سیاه رنگ بوده و نه خاکی از جمله خاک ذغال وجود داشته که آب رودخانه را سیاه کند به ناچار به بررسی بیشتر پرداخته شد.

در این باره آقای حاج صادق امیدی معاون اداره آموزش و پرورش بندرانزلی که از خانواده های قدیمی آن محل است اظهار داشت:

(البته آنچه میگویم مستند نیست ولی از قدیمی ها شنیدم .اسم اصلی سیاه خاله سر((سوله سر))بوده است.

((سوله )) به معنی (( آشغل و زباله )) و (( سر )) به معنی (( محل )) که البته در گذشته هر کس نزدیک خانه اش یک سوله سر داشته است و این گفته را دونفر از اهالی محل و گویا فرهنگی بودند نیز تائید گردید:

آقای عباس رفیعی سیاه خاسر ۷۶ ساله که از خانواده های اولیه محل می باشد اظهار داشت که:

(تا آنجا که از قدیمی ها شنیده ام نام قدیمی سیاه خالسر ((صالح سر)) بوده است و رودخانه ای باریک در امتداد قسمتی از جاده فعلی سیاه خاله سر وجود داشت به نام ((شرف شاه خاله )) که نوجوانی ۱۴-۱۵ ساله در حین گرفتن ماهی در آن رودخانه افتاده و غرق میشود.

و چون قدیمی ها به هرچیزی که به آنها لطمه میزد سیاه به معنی شوم میگفتند در این باره هم گفته اند (( سیاه بماند این رودخانه که بچه ما در آن غرق شد))و این کلمه سیاه برخاله ((رودخانه))ماند و آن جائی که طفل غرق شده ((سر))یعنی محل گفتند و به معنی کلی سیاه – خاله سر بر سر زبانها افتاد).

که بنظر نگارنده و پرسش از تعدادی اهالی محل و اشخاص وارد بهترین معنی را می تواند از نظر وجه تسمیه داشته باشد و در آمارگیری کشاورزی که اخیرا انجام گرفته طبق مدرک موجود در سازمان بودجه و برنامه استان گیلان به جای جمله ((سیاه خاله سر)) از صالح سر)) استفاده کرده اند.

قدمت سیاه خاله سر=صالح سر:

پیر مردانی که با آنها مصاحبه گردید متاسفانه تا پدر بزرگ خود را بیشتر به یاد ندارند و دونسل قبل از آنان نیز کافی نبودند و از طرفی نوشته یا آثاری تاریخی در دسترس اشخاص و یا محل وجود نداشته و اگر روی سخنان پیر مردان حساب کنیم قدمت محل از ۱۸۰ تا ۲۰۰ سال تجاوز نمی کند در حالیکه همین پیر مردان عقیده دارند قدمت سیاه خاله سر خیلی زیادتر است و مثال می آورند قدمت چهار درختی که در محوطه مسجد بوده و حدود سال ۱۳۶۵ شمسی  به علت  فرسودگی قطع کرده و چوب آن به مصرف مسجد و مدرسه رسیده و حدود ۷۰۰ سال عمر  داشته اند هر چند قدمت یک یا چند درخت کهنسال نمی تواند قدمت محلی را ثابت کند ضمن بازدید نگارنده از محل قطع درخت ها پایه بریده شده درخت بزرگتر محوطه وسیعی را در بر گرفته که محیط  آن بیش از ده متر بوده است.

قبرستان قدیمی که در محل و محوطه مسجد قراردارد میتواند قدمت زیادتری داشته باشد  زیرا اهالی در حدود سال ۱۳۵۵  قبرستان جدیدی که دارای غسالخانه نیز میباشد ایجاد نمودند.

اقوام قدیمی و اولیه:

بنا به اظهار معمرین و معتمدین محل اولین کسانی که در سیاه خاله سر ساکن شده اند به شرح زیر می باشد.

۱-کربلائی حسین     خانواده مانده از وی    وثوقی ها

۲-مشهدی وهاب      خانواده مانده از وی   وهاب پورها

۳-مشهدی محمد     خانواده مانده از وی   رضادوست ها

۴-مشهدی نجیب علی خانواده مانده از وی   امیدی

۵-نبات علی         خانواده مانده از وی        امیدی

۶-ابراهیم             خانواده مانده از وی        خوشحال

۷-شیرعلی         خانواده مانده از وی      عبدالهی

۸-میرزا رفیه        خانواده مانده از وی       رفیعی

۹-مشهدی کوجای    خانواده مانده از وی    کوچکی

و از سخنان آنان چنین بر می آید کربلائی حسین اولین کسی بوده که به سیاه خاله سر وارد شده است.ولی عباس رفیعی تنها کسی است که اجداد خود را اینگونه معرفی کرده است:

پدرش میرزا مهدی فرزند میرزا رفیع فرزند مرحوم ملاعلی فرزند مرحوم خدابخش و فرزند مرحوم شیخ حسن ولی نمیداند که اجدادش از کجا به سیاه خاله سر آمده است و چنین به نظر می رسد خانواده نامبرده قدیمی ترین باشد متاسفانه اخوی ایشان مرحوم حسن آقا رفیعی که اهل مطالعه بوده و در گذشته نشست هائی نیز نگارنده با ایشان داشت در قید حیات نیست وگرنه میتوانست درباره سابقه این روستا ما را دقیق تر راهنمایی کند.

البته در سال ۱۳۲۵ دفینه ای محتوای سکه های شاه عباس ثانی در این روستا پیدا شده هر چند نمی تواند مبنای قدمت سیاه خاله سر باشد ولی میتواند گویای این امر باشد کسانی در آن محل بودند که بدان سکه ها دسترسی داشته اند که به جریان آن طبق اسناد موجود متعاقبا اشاره می شود.

و طبق اظهار عده ای از پیران مورد بحث :اهالی سیاه خاله سر قبلا در هفت خانان بوده بعد در اشترکان و از آنجا به سیاه خاله سر آمده اند.

جمعیت:

آمار جمعیت برابر سرشماری رسمی انجام شده به شرح زیر است:

۱۳۳۵ جمعیت کل  ۷۹۴ نفر     ۴۰۳ نفر مرد   ۳۹۱ زن

۱۳۴۵ جمعیت کل  ۷۷۲نفر      ۳۷۳ نفر مرد ۳۹۹ نفر زن ۱۵۰ خانوار

۱۳۵۵ جمعیت کل ۷۶۳ نفر       ۳۴۸ نفر مرد   ۴۱۵ نفر زن ۱۵۵ خانوار

۱۳۶۵ جمعیت کل  ۷۶۶ شامل ۷۷۱ خانوار که ۴۱۶ نفر با سواد و ۲۶۵ نفر شاغل میباشد.

و بطوری که ملاحضه میشود هر چند تعداد خانوار افزایش یافته ولی جمعیت به تدریج کمتر می شود و این میرساند که اهالی به سوی شهر نشینی روی آوردند.

کشاورزی:

روستای سیاه خاله سر  یکی از مناطق کشاورزی انزلی میباشد و چون در کنار مرداب قرارگرفته خواه ناخواه اهالی آن از گذشته های دور به صید ماهی و پرندگان دریائی نیز اشتغال داشته اند.

محصولات کشاورزی برنج – صیفی – توتون – نوغان داری است و برای کشاورزی از یک رودخانه دائمی استفاده مینمایند ولی از گذشته مزارع برنج کاری وسیله استخرهای موجود آبیاری میشد.

در این روستا سه استخر وجود دارد که استخر ((گیوه))حدود ۰۰۰/۲۰ متر مربع وسعت دارد و در سال ۱۳۶۵ وسیله جهاد سازندگی لایروبی گردید و جاده ای مال رو نیز از سیاه خاله سر به استخر مزبور کشیده شد و آب این استخر وسیله نهری از رودخانه ((چاپ رود)) تامین می شود .استخر مرحوم حسن آقا رفیعی و استخر جنگل زمین – به ترتیب بعد از استخر گیوه قراردارد ضمنا از کانال آب بر فومنات نیز آب جهت کشاورزی تامین میشود.

طبق آمار سال ۱۳۶۶ شمسی که وسیله اداره کشاورزی اانزلی از طریق آگاهان محلی تهیه شده به شرح زیر می باشد:

وسعت کل روستا ۶ کیلومتر – برنج کاری ۵/۲۱۹ هکتار – صیفی کاری ۲ هکتار –سبزی کاری نیم هکتار –حبوبات نیم هکتار –باغ میوه ۵/۱ هکتار و دارای گاو نر و ماده ۸۰۰ راس گوساله ۴۰۹ راس گاومیش ۵۰ راس اسب ۳۰ راس- طیور ۲۵۰۰ قطعه – تیلر ۱۰ دستگاه – پمپ آب ۶ دستگاه – خرمن کوب ۴ دستگاه .

برابر آمار اداره نوغان تولید پیله کرم ابریشم در سال ۱۳۶۷ شمسی وسیله ۷۱ نفر ۱۲۹ جعبه تخم نوغان مصرف که حدود ۳۸۷۰ کیلو ((هر جعبه ۳۰ کیلو محاسبه گردیده))بوده است.

متفرقه:

مدارس : از سال ۱۳۲۴ شمسی در سیاه خاله سر دبستان تاسیس گردید که تعداد کلاس ۶ باب تعداد دانش آموز ۱۳۵ نفر با ۴ نفر معلم بوده است و طبق آخرین آمار خرداد ماه ۱۳۶۸ شمسی:

۱-دبستان مختلط قدس با ۵کلاس و ۹۱ دانش آموز و ۷معلم.

۲-مدرسه راهنمایی انقلاب اسلامی با ۶ کلاس و ۱۳۶ دانش آموز و ۱۰ معلم.

درمانگاه:حدود سال ۱۳۴۵ شمسی درمانگاهی احداث گردید که زمین آنرا مرحوم حاجی بابا نویری واگذار و ساختمان بهمیاری اهالی ساخته شد ولی به علت نداشتن پرسنل قابل استفاده قرار نگرفت و در سال ۱۳۶۵ بصورت متروکه باقی بود.ماما هم ندارد.

حمام: یک حمام بطور ناقص در محل وجود دارد ولی اکثر خانه ها دارای حمام خصوصی هستند.

آب: دارای لوله کشی آب و آب از چاه نیمه عمیق و مخزن فلزی هوایی است .

برق:برق روستا از شبکه برق انزلی تامین میگردد.

مساجد:سیاه خاله سر دارای یک مسجد تقریبا بزرگ است که در حدود ۱۳۴۵ شمسی به جای مسجد قدیمی بنا گردید و مرحوم رحمت اله نوروز به در این امر پیشگام و با همت اهالی این مسجد ساخته شده است.

امامزاده و مزار:در این روستا امام زاده و مزاری وجود ندارد لیکن اهالی به چهار درخت آزاد که در محوطه مسجد بوده احترام میگذاردند و درخت بزرگتر را ((آقادار)) و یا ((بقعه دار))میگفتند و به آن نذر و نیازی نمودند.

آثار تاریخی: ندارد

کشف دفینه:آقای عباس رفیعی سیاه خاله سر ۷۶ ساله ساکن فعلی انزلی اظهار داشت:

(اواخر رضاشاه بود خواب دیدم زیر درخت آزاد کوزه ای پر از پول وجود دارد از شوهر عمه ام خواستم به اتفاق آنرا در آوریم چون زمان رضاه شاه بود کسی جرئت این کار را نداشت این خواب سه بار تکرار شد و ما از ترس نتوانستیم کاری بکنیم.تا اینکه بعد از چند سال چند کارگر خلخالی در همان ناحیه در حین کار کوزه ای پر از سکه های نقره به دست آورده فرار کردند .اهالی به تعدادی سکه برخورد و سر و صدا بلند شد و در نتیجه پاسگاه و گروهبان ژاندارمری و حتی استانداری خبر دار شده به محل آمدند و پس از تحقیقات کارگران مذکور را پیدا کردند و به زور از آنها اعتراف و سکه های موجود نزد آنها را جمع آوری مینمایند.روی سکه ها نوشتته شده بود ((شاه عباس ثانی))  ).

بطوری که میدانیم شاه عباس ثانی از ۱۰۵۲ تا ۱۰۷۷ هجری قمری ((۱۰۲۰ تا ۱۰۴۵ شمسی –ن)) سلطنت کرده و قدمت این سکه ها حدود ۳۵۰ سال میباشد حال در چه زمانی این سکه ها در آنجا دفن کردند معلوم نیست.

طبق اسنادی که فتوکپی آنها در اختیار نگارنده است مکاتبات و اقدامات زیادی از طریق گروهان و گردان ژاندارمری انزلی و ((بندر پهلوی آن زمان ))و هنگ ژاندارمری گیلان  استانداری  وزارت کشور وزارت فرهنگ اداره کل باستان شناسی انجام و پرونده ای به همین منظور تشکیل و به دادگاه بندر پهلوی ((انزلی))احاطه و تحت بررسی قرارگرفت و به علت وابستگی مسئول فرهنگ آن نواحی به یکی از احزاب سیاسی که در امر سکه ها دخالت داشت مسئله سکه ها جنبه سیاسی نیز پیدا کرد که چون مورد بحث ما نیست از آن میگذریم و فقط به قسمت کوچکی از مکاتبات مربوطه می پردازیم تا قضیه روشن شود.

(از نگهبانی کل کشور)

به وزارت کشور

شماره ۳۴۶۱۲/۶۳۴۱۶/ج-۱۱/۱۰/۱۳۲۵

محترما معروف میدارد گزارش هنگ ۱۴ ژاندارمری گیلان بنا به گزارش گردان ۲ هشتپر بندر پهلوی حاکیست که اواخر ماه جاری در محل موسوم به ((سیاه خاله سر))وسیله اسمعیل مقدم و علی اکبر نام مقداری مسکوک تاریخی مربوط به دوره شاه عباس ثانی کشف که پس از رسیدگی فقط ۷ عدد از مسکوک منظور نزد اسماعیل مقدم و علی اکبر نام صالحی بوده بدست آمده).

این نامه به امضاء سرتیپ مشیری رئیس اداره عملیات ژاندارمری کل کشور به وزارت کشور نوشته شده و اسامی مسئول فرهنگ آن نواحی و چند نفر از اشخاص سرشناس سیاه خاله سر را ذکر نموده که سکه های مکشوفه را حیف و میل نمودنده اند که نگارنده از ذکر نام نامبردگان صرفنظر می نماید و نامه دیگری را درباره سرنوشت سکه ها منعکس مینمائیم.

(وزارت فرهنگ-اداره کل باستانشناسی).

شماره ۲۵۴۳/۳۷۰۹۰-۱۷/۱۱/۱۳۲۵

به وزارت کشور.

عطف به نامه شماره ۷۵۱۳-۴/۱۰/۱۳۲۵ موضوع سکه های مکشوفه در سیاه خاله سر گیلان اطلاع میدهد چهر عدد از سکه های مکشوفه توسط اداره فرهنگ گیلان به این وزارت خانه و اصل و بر طبق مقررات قانون و آئین نامه عتقیات درباره آنها عمل شده است نسبت به ۷ عدد دیگر دستور داده شد که پس از بدست آمدن با تنظیم صورت جلسه بین کاشفین آن تقسیم نمایند).

با توجه به موارد بالا به ظوری که ملاحضه میشود از یک کوزه مسکوک نقره تاریخی فقط ۴ عدد به اداره کل باستانشناسی رسیده و بقیه حیف و میل و به تاراج رفت.

اماکن افتصادی در سال ۱۳۶۷ شمسی.

بانک ندارد-نانوایی یک باب بقالی ۴ باب-قهوه خانه ۲ باب-آرایشگاه ۲ باب-تعمیرگاه موتورهای کشاورزی یک باب-کارخانه برنجکوبی ۲ باب.

 منبع:کتاب تاریخچه بندرانزلی جلد اول نوشته عزیز طویلی  صفحات ۸۵۵ الی ۸۶۰

تذکر: « کلیه حقوق و مطالب این مطلب محفوظ بوده هر گونه کپی برداری نیاز به مجوز کتبی از نویسنده کتاب تاریخچه بندرانزلی جناب آقای عزیز طویلی میباشد . »