سموم آفت زدا مواد شیمیائی هستند که که برای از بین بردن و حذف موجوداتی که برای بشر محسوب میشوند ،ساخته شده اند این مواد را میتوان شامل حشره کشها ،سموم دفع آفات نباتی ،جونده کشها ،قارچ کشها،مواد محافظ چوب، حلزون کشها و مواد گندزدا دانست.
آفت کشهای خانگی اغلب در ترکیب خود دارای مقدار اندکی ماده شیمیائی برای کشتن آفت مربوطه هستند که به آن ماده موثره یا جز فعال گفته میشود و مابقی ترکیب آنها اجزای خنثی و بی اثری هستند که بمنظور تقویت اثر جزء فعال بکار میروند.
تمامی سموم و مواد گندزدای خانگی دارای درجاتی از پتانسیل و سمیت خطرناک برای آسیب رساندن به انسان و محیط پیرامونش هستند.

خطرات سموم آفت کش

سموم و مواد آفت کش علاوه بر از بین بردن آفاتی که برای انسان نامطلوب هستند به سایر ارگانیسم های زنده و بی خطر مانند حیوانات خانگی دست آموز ،چارپایان ،حیوانات وحشی و خود انسان نیز آسیب وارد می کنند.آلودگی با آفت کشها از طریق بلعیدن مواد آلوده ، استنشاق و یا جذب از طریق پوست بدن امکانپذیر است پاسخ ایمنی بدن به این نوع مواد به مواردی همچون نوع مواد، مقدار آلودگی با سم،سن فرد و وضعیت کلی بدن وی بستگی دارد. کودکان و افراد کم سن در برابر بسیار آسیب پذیر تر از افراد بزرگسال هستند چرا که وزن کمتری دارند و نسبت آلودگی بازای هر پوند وزن بدن آنها بیشتر میگردد بخصوص که چنین افرادی به مواد نوروتوکسین که در اغلب مواد سمی یافت می شوندو نیز به دلیل در حال رشد بودن سیتم ایمنی بدن ،بافتها ،مغز و سیستم عصبی شان حساس تر میباشند.

مسمومیت حاد

مسمومیت حاد ناشی از سموم و مواد آفت کش در حقیقت واکنش سریع بدن پس از دریافت این مواد است علائم چنین مسمومیتهائی می توانند مشابه برخی از بیماریها مانند آمفلونزا باشند بنابراین این مسئله بسیار مهم است که در معاینات بالینی از امکان مسمومیت با چنین موادی غافل نشویم تحریکات پوستی ،سرگیجه،سردرد،عدم تعادل،سختی تنفس،تحریکات سیستم تنفسی ،استفراغ ،گرفتگی عضلات،اغماء و نهایتا” مرگ از علائم مسمویت با این مواد هستند.
مسمومیت مزمن
مسمومیت مزمن ناشی از تماس مستمر و طولانی با سم ایجاد میشود برخی از علائم این نوع مسمومیت شبیه نوع حاد بوده لیکن این علائم ممکن است بلافاصله پس از تماس با چنین موادی ظاهر نگردند برخی از این سموم با بیماریهائی نظیر سرطان ، نقص در سیستم تنفسی ،جهش های ژننتیک و حالت های عصبی ربط داده شده اند.

آفت کشهای ممنوع و محدود شده

یقینا”سموم و مواد گندزدا عامل بسیاری از آسیبهای دراز مدت محیطی و ایجاد اختلال در امر تصفیه آب آشامیدنی و تامین غذا هستند مصرف برخی از این سموم ممنوع اعلام گردیده و مصرف سموم دیگر نیز تنها توسط افراد کاردان که بطور اختصاصی آموزش دیده اند مجاز است بر اساس یک دستورالعمل کلی سموم و مواد گندزدائی که بیش از ۵ سال از تاریخ تولید آنها گذشته باشد را نمی توان استفاده کرد مگر اینکه متخصصان شرکت سازنده و یا عامل توزیع محصول مشخص نمایند که این مواد قابلیت مصرف دارند.
جدول ۱-کلمات و علائم لازم جهت هشدار
ردیف درجه علائم کلیدی مورد نیاز مقدار تقریبی که میتواند کشنده باشد(از راه بلع)
۱ بسیار سمی خطر،سم Danger – Poison فقط چند قطره در یک قاشق چایخوری
۲ متوسط سمی هشدار Warning یک قاشق چایخوری بازای هر اونس
۳ سمیت اندک احتیاط Caution بیش از ۱ اونس
۴ غیر سمی احتیاط Caution –

آئین نامه آفت کشها
لیست سموم و مواد آفت زدا از سال ۱۹۷۲ توسط EPA (آژانس حفاظت از محیط زیست امریکا) طبقه بندی و مدون گردیده اند و از آن تاریخ به بعد تنها موادی قابلیت عرضه داشتند که توسط EPA به ثبت رسیده و اطلاعات دقیقی بر روی برچسب آنها درج شده باشد.برچسب های راهنمای نصب شده بر روی ظروف محتوی این مواد یکی از بهترین منابع اطلاعاتی قابل دسترس برای مصرف کنندگان هستند و تنها با خواندن کلمات و علائم روی این ظرف میتوانند به سمیت انواع این مواد پی ببرند.(جدول شماره ۱)
سایر اطلاعاتی که در خصوص محصولات آفت کش الزامی هستند عبارتند از:

نام تجاری(Brand name)، نام رایج(Common name) ،اجزای تشکیل دهنده(Ingredients) فرمولاسیون،محتوی خالص(Net content) که اشاره مقدار محصول شیمیائی در ظروف بوده و با واحدهائی از قبیل اونس ،لیتر، پوند و دیگر واحدها بیان می شود ، جمله “از دسترس کودکان دور نگهداشته شود” که باید در قسمت جلوی برچسب دیده شود و دستورالعمل استفاده (Direction for use) شامل برچسب حاوی راهنمای جزئیات چگونگی مصرف محصول مطابق با دستورات مجاز و قانونی برای رسیدن به بهترین نتیجه ممکن ( اگر مصرف کننده ای به روشی مغایر با دستورالعمل درج شده عمل نماید مرتکب قانون شکنی و عمل غیر قانونی گردیده است ).

شرح دستورالعملها باید چه مطالبی را در بر داشته باشند؟
• محصول ثبت شده برای کنترل اختصاصی چه نوع آفتی است؟
• محصولات ،حیوانات و سایر مواردی که میتوان علاوه بر آفت اختصاصی درج شده نیز استفاده کرد؟
• شکل کاربرد و طرز استفاده از آن(گرد پودری،محلول و…) به چه صورت است ؟
• میزان استفاده چقدر باید باشد؟
• زمان و مکان مناسب برای استفاده کی و کجاست؟
• دفعات تکرار استفاده چند مرتبه است؟
• مدت زمان ماند ماده شیمیائی (مدت زمانی که پس از کاربرد سم بتوان از مکان یا محصول مورد نظر استفاده کرد.)؟

جملات احتیاطی و هشدار دهنده

خطرات مطرح شده در ارتباط با سموم و مواد گند زدا و نحوه اجتناب از این قبیل مخاطرات ،اطلاعات مربوط به کمکهای اولیه و نحوه دسترسی به تجهیزات ایمنی مورد نیاز باید درراهنمای محصول درج گردد.

 هشدار در مورد سوء استفاده

در اینگونه جملات وظیفه مصرف کننده در تبعیت از دستورالعمل مربوطه ذکر میگردد روشهای غلط استفاده از این مواد که مغایر با دستورالعملهای مربوطه باشد تخلف از قوانین دولتی محسوب میگردند.

کد های مربوط به ثبت و تائید محصول
سموم و مواد گند زدا می بایستی دارای چنین کدها ئی باشند،کدهای ثبت توسط سازمانهای معتبر نظیر EPA ارائه میشوند،کدهای تائید نیز توسط کارخانه تولید کننده درج میشوند.
نام و آدرس کارخانه تولید کننده و یا عامل توزیع
این اطلاعات در راهنمای مصرف سموم درج گردیده و به مصرف کننده این امکان را میدهد تا در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر با کارخانه تولید کننده تماس بگیرد.

کاهش مصرف آفت کشها
بهترین راه بمنظور مقابله با خطرات گزارش شده از جانب مواد آفت زدا کاهش مصرف این مواد است قبل از خرید این محصولات یقین حاصل کنید واقعا” به آن نیاز دارید و به این نکته دقت کنید که برخی از موجودات ممکن است نه تنها آفت محسوب نشوند بلکه سودمند نیز باشند و ممکن است قادر باشیم از راه مبارزه بیولوژیکی مانند استفاده از موجودات ذره بینی و پاتوژن و یا روشهای مکانیکی مانند گذاشتن تله و یا روشهای دستی آفات را کنترل نمائیم همیشه به یاد داشته باشیم قبل از دست زدن به هر اقدامی با مراکز محلی مطلع در خصوص روشهای کنترلی دفع آفات که از مواد شیمیائی استفاده نمی کنند مشاوره نمائیم.
تدابیر پیشگیرانه تا حد زیادی شانس هجوم حشرات و آفات را کاهش خواهند داد در وحله اول موقعیت های مطلوب و مورد استفاده حشرات و آفات را حذف نمائید(بهسازی) .

• شکاف و درزهای باز که حشرات و جوندگان از طریق آن می توانند وارد خانه شوند را با مواد مناسب و مقاوم پر کنید.
• دسترسی این آفات به آب و مواد غذائی را کاملا” محدود کنید.
• بطور مداوم منزل خود را از نظر قابلیت نفوذ آفات کنترل کنید.
• در صورت وجود حیوانات اهلی آنها را مرتبا”شستشو و سلامتی آنها را کنترل نمائید.
• پسماند و فاضلاب های خانگی را با روشهای صحیح دفع مائید.
• برای کاهش مسائل مربوط به نگهداری و ذخیره، این مواد را فقط به میزان مورد نیاز فصلی خود خریداری کنید.
• همیشه این مواد را در ظروف اصلی خود نگهداری و از دستکاری پلمپ آن خودداری کنید.
• این مواد را در کابینت های قفل دار و یا در ساختمانهای دارای ایمنی و دور از دسترس کودکان و حیوانات نگهداری کنید.
• از نگهداری این سموم در محلهای نگهداری غذا ،آب آشامیدنی و محصولات بهداشتی و پزشکی خودداری کنید.
• از نگهداری این مواد در مجاورت منابع گرمائی ،شعله و جرقه های الکتریکی خودداری کنید.
• این مواد را در جاهای خشک و غیر مرطوب نگهداری کنید تا کیفیت خود را از دست ندهند.

• محل نگهداری این مواد را مرتبا” از نظر ایمنی و احتمال خطر بازرسی نمائید.
• اگر قرار است این مواد در فضای باز نگهداری شوند حتما” با مراکز کارشناسی محلی ،کارخانه تولید کننده و یا نمایندگی توزیع این محصولات مشاوره و در مورد عدم تخریب و فساد این مواد در شرایط جوی مطمئن شوید.
• هر ماده شیمیائی باید مطابق با دستورالعمل خاص خود مصرف گردد
• ظروف خالی شده سموم باید با آب تحت فشار شسته شوند(در صورت وجود تکنولوژی) ویا اینکه شستشوی ۳ مرحله ای داشته باشند برای اینکاریک چهارم ظرف خالی سم را پر از آب نموده درب آنرا محکم ببندید و سپس تکان دهید و نهایتا” آب ظرف را در محل سم پاشی استفاده کنید و این عمل را ۲ مرتبه دیگر تکرار نمائیددر این حالت می توانید ظروف شسته شده را همراه با سایر زباله ها دفع نمائید.
• از انجام شستشوی ۳ مرحله ای در سینک های منزل خود خودداری نمائید.
• پسماند سموم و مواد گندزدا را در فاضلابروها نریزید چراکه این مواد در فرآیند تصفیه فاضلاب و یا سپتیک تانکها دخالت می کنند.
• از تخلیه این مواد در نهرهای آب خودداری کنید چراکه این مواد از این طریق می توانند وارد رودخانه ها و دریا ها شده و در اکوسیستم ها ایجاد مزاحمت نمایند.
• باقیمانده این سموم را تنها به افرادی تحویل دهید که در مورد چگونگی استفاده از آن آگاهی داشته باشند.
• از خرید و فروش سموم ومواد ممنوعه و یا محدود شده که مصرف آنها ممنوع و یا نیازمند داشتن اطلاعات ویژه است خودداری کنید.
• قبل از خرید و مصرف سموم حتی اگر آن نوع سم را قبلا” نیز مصرف کرده اید راهنما و دستورالعمل آنرا به دقت بخوانید.در مورد ایمنی خاصی که برای هر ماده شیمیائی باید لازم است از حافظه خود یاری نگیرید وحتما” از اظلاعات راهنما استفاده کنید.
• ابتدا نوع آفت را دقیقا” مشخص کنید و سپس نسبت به تعیین روش مبارزه با آن بیاندیشید.
• سمی را خریداری کنید که دارای کمترین سمیت و بیشترین کارائی باشد.
• به همان مقدار که برای کنترل آفات و در همان زمان نیاز دارید سم خریداری کنید.
• جهت کاربرد و آماده کردن سموم به دستورالعمل آن مراجعه کنید.
• در هنگام اختلاط و و استفاده از این سموم لباس محافظی بپوشیم که روی پوست بدن را کاملا” بپوشاند و نیز از دستکشهای عایق و بدون پارگی ،کلاه و ماسک استفاده کنید
• اگر احتمال خطرعوامل زیان آور از راه استنشاق وجود داشته باشد باید از یکدستگاه تهویه هوا استفاده کنید ضمنا” وسایل و تجهیزات ایمنی را باید پس پایان عملیات شسته، خشک و دور از سموم مصرفی نگهداری کنیم.
• تنها به همان میزان توصیه شده سم را مخلوط یا رقیق نمائید.
• اگرنیاز است از سم به شکل اسپری و در فضای باز استفاده کنید از انجام عملیات سم پاشی در روزهائی که باد می وزد خودداری کنید.
• بلافاصله پس از انجام عملیات سم پاشی از مکان مورد نظر استفاده نکنید و در این مورد به دستورالعمل سم مربوطه مراجعه کنید.
• زنان باردار باید از تماس با چنین موادی خودداری کنند.
• از سموم و مواد آفت زدا در جوار کودکان و حیوانات اهلی استفاده ننمائید.
• در مناطقی که پوشش سبز دارد بویژه در جاهائیکه حشرات در عمل گرده افشانی گیاهان دخالت می کنند و یا آشیانه پرندگان در آنجا قرار دارد سم پاشی نکنید.
• پس از انجام عملیات سم پاشی به مدت ۲۴ ساعت از خوردن مشروبات الکلی اجتناب کنید چراکه این نوشیدنیها آثار سمی مواد شیمیائی را افزایش میدهند.
• از بازی کودکان و یا پرسه حیوانات اهلی خود در مناطق سبز و پارکهائی که اخیرا”سم پاشی شده اند خودداری کنید.
• پس از پایان زمان ماند سم در فضای سم پاشی شده پنجره ها را باز نموده و تمامی سطوح آلوده را با آب گرم و مواد پاک کننده شستشو دهید.
• لباسهای آلوده به سم را باید جدا از دیگر لباسها شست ابتدا لباسها را در یک ظرف قرار دهید تا خیس بخورند و سپس آنرا آب بکشید و بعد در ماشین لباسشوئی با استفاده از آب داغ(۱۴۰ درجه فارنهایت) و دور چرخش نرمال مجددا” این کار را ادامه دهید بعضی اوقات نیاز میشود که این کار را ۲ تا ۳ با تکرار کنید.لباسهائی که بیش از حد آلوده شده باشند را باید ازبین برد، علاوه براین میتوان از لباسهای یکبار مصرف که توسط برخی ازشرکت های تولید وسائل ایمنی عرضه میشوند استفاده کرد.
• اگر سمی ممنوع ،محدود ویا فاسد اعلام شود و یا اینکه اگر از نحوه استفاده از آن مطلع نیستید حتما” آنرا در محل امنی نگهداری و تحویل جمع آوری کننده های زباله های خطرناک خانگی دهید یا با مسئولین محلی دفع زباله تماس بگیرید.

نگهداری صحیح و ایمنی
استفاده بی خطر و بی خطر سازی و نگهداری سموم و مواد گندزدا
• برچسب راهنمای روی ظرف محتوی سم را همواره حفظ نموده و همیشه این مواد را در ظروف اصلی خود نگهداری کنید اگر به موردی برخورد کردید که در ظرف اصلی خود نگهداری نمی شود بطور واضح نام ماده و تاریخ تهیه آنرا همراه با ذکر کلمه “خطر” در روی ظرف مورد نظر درج نمائید.

• اگر مواد سمی در ظروف زنگ زده و یا شکستنی هستند باید در ظروف پلاستیکی جایگزین شوند و حتی المقدور پوششی از جنس مواد غیر قابل اشتعال و جاذب رطوبت مانند سفال جهت جلوگیری از نشت مواد استفاده شود.
• همواره باید برچسب راهنمای محتوی مشخصات کامل و تاریخ تولید و انقضاء بر روی ظروف محتوی سموم نصب شده باشد.
• اگر این مواد قابل اشتعال باشند باید دور از منابع گرمائی و جریان الکتریسیته نگهداری شوند وسائل الکتریکی ،باز کننده های الکتریکی درب پارکینگ و سایر کلیدهای برق میتوانند منشاء خطر باشند.

ترجمه و تدوین : مهندس رضا یوسفی
منبع:
سایت رسمی دانشگاه میسوری ایالات متحده امریکا www.muextension.Missouri.edu
سایت رسمی EPA- www.epa.gov (آژانس حفاظت محیط زیست امریکا)