گیلانیان با توجه به اقلیم و پوشش گیاهی سرزمینشان،خانه هایی با معماری مختص آن منطقه جهت سکونت احداث میکردند.بنابراین در ساخت این خانه ها سعی بر آن بود که ازمصالحی استفاده کنند که در دسترسشان باشد.این مصالح شامل سنگ ، چوب ،گِل و ساقه های برنج (کولوش) می باشند. برای ساخت این خانه ها تمامی موارد آب هوایی را در
نظرمی گرفتند،مثلا جهت کم کردن اثررطوبت بر ساکنین خانه ،این خانه ها را روی سکویی که با سنگ و ملاط گِل بود،احداث می کردند.معمولا ارتفاع سکو ها در حدود نیم تا یک متر بود و یا به دلیل بارندگی زیاد سقف خانه را شیب دار می سازند تا آب باران به راحتی دفع گردد.
پس از اتمام ساختن سکو،الوارهایی به نام نال روی سکوقرار می دهند((ابعاد این الوارها به نسبت بزرگ و قوی هستند، زیرا که وزن کل ساختمان بر روی این الوارهاقرارمیگیرد)).به کمک این نالها ،نقشه اولیه را پیاده میکنند یعنی تعداد اتاقها و محل اتاقها را به کمک این نالها مشخص میکنند.نحوه قرار دادن این نالها طوری هست که درزیرهردیوار یک نال قرار میدهند،حال اگر طبقات خانه بیشترباشد،این نالها هم به نسبت قوی تر خواهند بود.
درمرحله بعد،ستونها را نصب میکنند، انتخاب ستونها هم خیلی مهم می باشد.دونوع ستون داریم ، ستونهای اصلی و ستونهای غیر اصلی .ستونهای اصلی به نسبت ستونهایغیر اصلی،ضخیمتر و بزرگترمی باشند.
چنانچه نقطه ای ازخانه محل تلاقی دیوارها باشد،ستونهای اصلی دیواردر کنار هم قرار می گیرند.فاصله بین ستونهای اصلی رابا ستونهای کوچکتر(ستونهای غیراصلی) با فاصله تقریبا نیم متر، پر میکنند .همچنین در ساختن چارچوب درب وپنجره ازستونهای غیر اصلی استفاده میکنند.جهت نگهداری ستونها و اتصال آنها به نال از چوب و یا تخته هایی که به اصطلاح ((چپ دست)) می نامند ، استفاده میکنند، وظیفه این ((چپ دستها)) محکم کردن ستونها به نال وجلوگیری از انحراف وکج شدن ستونهای اصلی و فرعی می باشد.چنانچه ساختمان را برای دو طبقه در نظر گرفته باشند،روی ستونهانیز نال اندازی کرده و تمام مراحل مربوط به طبقه همکف رابرای طبقه دوم نیز اجرا می کنند.به همین دلیل اگر در ساختمانهای گلی دقت کنیم،نمای ساختمان طبقه اول ودوم نسبت به هم قرینه هستند. برای خانه های گلی، ایوان و تلار طراحی می کردند.در گوشه ای از ایوان محلی را برای ساخت اجاق جهت آشپزی در نظر می گرفتندو از تلار هم برای استراحت روزانه و خواب شبانه در تابستان استفاده می کردند. از آنجاییکه هوا در تابستان گرم و شرجی است، خانوادهها در این فصل به طبقه دوم نقل مکان کرده و فصل گرما راسپری میکردند.
برای پوشش شیروانی ساختمان نیز از ساقه های به هم بافته شده برنج ( گالی)،لت (تخته های چوبی که در اندازه های متفاوت ساخته می شد و روی سقف شیروانی قرار می گرفت)،
سفال و یا از ورقهای گالوانیزه استفاده می شود.
با توجه به اینکه میزان بارش و رطوبت در گیلان زیاد است به مرور زمان گِل دیوار توسط باران شسته شده ویا در اثررطوبت تغییر رنگ می دهدبنابراین برای مرمت دیوارها،سالی یکبار آنها را ((گِل کار))میکنند.چنانچه میزان خرابی زیاد باشد مجددا مخلوط گِل و کولوش را آماده کرده و محل خرابی را ترمیم می کنند و چنانچه میزان خرابی کم باشد وصرفا جهت رفع تغییر رنگ ایجاد شده ازمخلوط سبوس برنج با آب استفاده کرده و روی دیوار می مالند تا رنگ تازه به دیوار ها بدهند.

از خصوصیات منحصر به فرد خانه های گِلی خنک بودن در فصل تابستان و گرم کردن فضای اتاق با حداقل انرژی در فصل زمستان می باشد.به طوریکه مصرف انرژی به حداقل ممکن می رسدهمچنین با توجه به نحوه اتصال ستونها با زگالها ، حالت ارتجاعی به آنها می دهد،که همین عامل این خانه ها را در مقابل زلزله بسیار مقاوم کرده و تخریب این خانه ها به سختی انجام میگیرد

.متأسفانه ساخت خانه های گلی سنتی رو به فراموشی رفته وخانه های آجری با ملاط سیمان جای خانه های گِلی راگرفته وامروزه شاهد نابود شدن خانه های گلی میباشیم.

منبع: گیلان-رانکوه
گرداورنده:هلن عزیزی