شاید پیش از آن که خواهر خواندگی شان را جشن بگیرند، حیات یکی از آن ها به پایان برسد. آن هم در شرایطی که آن خواهر در کشوری دیگر تحت نگهداری دلسوزانه روزبه روز زیباتر و پویاتر می شود و این یکی در ایران به عمد یا سهواً رها شده تا بمیرد. شاید «تالاب کوشیرو» در آینده ای نه چندان دور برای خواهرش «تالاب انزلی» بگرید.

گشتی در تالاب انزلی سیگار پشت سیگار. «کریم» قایقران خیلی عصبی است. نمی تواند در یک مسیر مستقیم قایقرانی کند. زیر لب بد و بیراه می گوید ولی خودش هم نمی داند به که. پروانه قایق دایم در گل و لای بستر تالاب گیر می کند. عمق تالاب در برخی مناطق به کمتر از ۵۰ سانتی متر رسیده و قایقرانانی که منبع درآمدشان گرداندن مسافران در تالاب بود و پز دادن با لاله های مرداب اکنون به شدت نگران بیکار شدن هستند. قایقرانانی که به گفته کارشناسان تعدادشان به ۲۸۰۰ نفر می رسد. این یعنی تردد ۲۸۰۰ قایق در تالاب انزلی!
در همه طول مسیر ماهی گیران، دو به دو سوار بر قایق با تور در حال ماهی گیری هستند و البته سبدهایشان خالی است.
با خشک شدن تدریجی تالاب، نی زارها به شدت گسترش یافته و از سطح آب کاسته شده است. کمی جلوتر چند دختر جوان نیز در حال تمرین قایقرانی دیده می شوند.

بیشتر رستوران های دریایی و مراکز تفریحی تعطیل هستند و در حال تخریب. اتاقک های حاشیه تالاب و نیز تاسیسات اقامتی تفریحی دچار خوردگی و زنگ زدگی شده و نمای زشتی به تالاب داده است.

جزیره را که رد می کنی، کمی جلوتر چشمت به چند شناور کوچک لای روبی و تجهیزات آن می افتد که همه غیر فعال هستند. شاید هنوز شروع به کار نکرده اند.روی هر شناور یک دستگاه مکنده و پمپاژ قرار دارد و یک بیل مکانیکی که لوله های طویلی گل و لای جمع آوری شده را به مکان دیگری منتقل می کند.

این تالاب با تالابی که چند سال پیش دیده ای زمین تا آسمان تفاوت دارد. کم آب، بی انرژی و به جای آبی آب، زردی و سرخی می بینی و البته گل و زباله. دیگر از دسته های بزرگ ماهی و پرندگان گوناگون که از برابر قایق می گریختند خبری نیست. فقط هر از گاهی پرنده ای از میان نی ها پر می کشد و کمی آن طرف تر دوباره می نشیند. اکنون جا برای فرود و حتی چرا زیاد است. بیشتر نقاط تالاب خشک و سطح گل آلودی ظاهر شده که روز به روز نیز گسترش می یابد. هرچه جلوتر می روی دلت بیشتر می گیرد.
هنوز به لاله زار تالاب نرسیده ای که با منظره وحشتناکی روبه رو می شوی؛ تنه های عظیم درخت و خار و خاشاک فراوان که به گل نشسته است و کمی آن سوتر انبوهی از زباله و فضولات که در تعارض کامل با این محیط طبیعی است. بطری های بی شمار یک بار مصرف، انواع قوطی و بطری، آکاستیو، لنگه کفش، پوشک بچه و حتی لاستیک های فرسوده خودرو.

کریم می گوید: این ها زباله هایی است که مردم در رودخانه ها می ریزند و وارد تالاب می شود البته سیل اخیر بر میزان آن به شدت افزوده است ولی مگر کسی یا دستگاهی ملزم به جمع آوری این حجم عظیم زباله و پاک سازی محیط تالاب نیست؟ کریم در پاسخ خنده تلخی می کند و روی می گرداند.
به سمت لاله زار که می روی به تدریج برمیزان گیاهان قرمز رنگ سطح آب افزوده می شود. همان هایی که «آزولا» نامیده می شوند و با افزایش آلودگی آب نیترات وفسفات روزبه روز بیشتر می شوند و اکسیژن آب و در نتیجه آبزیان را از بین می برند. حتی در بخش هایی از تالاب این گیاهان به صورت فرش قرمز گسترده ای، بر بخش عظیمی از این زیستگاه حکومت می کنند.

به بوته های لاله مرداب می رسی. همان جا که زمانی مقصد نهایی و زیبای مسافران و گردشگران بود و اکنون روز به روز از مساحت آن کاسته می شود. حتی کریم قایقران هم دیگر دل و دماغ توضیح دادن ندارد. سیگاری دیگر آتش می زند و به دور دست ها خیره می شود.

در راه بازگشت، حاشیه جزیره را که طی می کنی، درون تالاب فضاهای کوچکی را می بینی که توسط جزیره نشینان محصور شده و در آن اردک، مرغابی و غاز نگهداری می شود. درون این فضاها نیز مملو از زباله و فضولاتی است که به عنوان غذا برای آن ها ریخته شده، از کنار این محیط ها که می گذری بوی زننده ای به شدت آزارت می دهد. کمی آن سوتر، در میان نی ها نیز نوجوانان زیادی را می بینی که با قلاب در حال ماهی گیری هستند.

از تالاب تا مرداباما تالاب انزلی،اکنون تنها نامش تالاب است و ۱۶ سال است که مسیر خود را به سراشیبی مردابی شدن آغاز کرده است و اگر بخواهیم واقع بینانه نگاه کنیم، دیرزمانی است که مرگ تدریجی تالاب معروف ایران آغاز شده است.
تالابی ۲۰ هزار هکتاری که بیشتر ایرانیان آن را می شناسند و میلیون ها سال است در سواحل جنوب باختری بزرگ ترین دریاچه جهان، جایی که ۲۴ متر از سطح آب های آزاد هم پایین تر است، آرام گرفته و موجودات بی شمارش را هم با خود به آرامش فراخوانده است. موجوداتی که حیاتشان مرهون آبی است که از ۱۱ رودخانه اصلی و ۳۰ رود فرعی به همراه جریان های سطحی حوضه آبخیز ۳۶۰ هزار هکتاری اش(۶ برابر مساحت کشور بحرین یاسنگاپور) تامین می شود. آن هم در منطقه ای که از متوسط سالانه ۱۵۰۰ -۲۰۰۰ میلی متر ریزش های آسمانی برخوردار است. ویژگی ناهمتایی که سبب شده هیچ یک از تالاب های ایران از نظر میزان برخورداری از آب و رطوبت، قابل رقابت با انزلی نباشند.
با وجود این، هرچه به جلوتر می رویم و زمان پیش می رود از میزان آرامشی که وصف شد، کاسته شده و تنش های روزافزونی بر محیط یگانه و بهشت گونه تالاب انزلی تحمیل می شود.
«محمد درویش» زیست شناس، محقق و مدرس دانشگاه در این باره می گوید: وضعیت چنان نگران کننده است که نه تنها چندین سال است که نام تالاب انزلی در سیاهه تالاب های در خطر نابودی قرار گرفته است، بلکه بیم آن می رود، این تالاب به زودی از سیاهه ۱۰ تالاب ممتاز کنوانسیون جهانی رامسر هم خارج شود. در تایید این مدعا، کافی است به یاد آوریم که در طول ۱۰ سال گذشته دست کم ۳ مورد از مرگ دسته جمعی ماهیان تالابی در این زیستگاه بی بدیل گزارش شده است، رخدادی که آشکارا شدت کاهش توان زیست پالایی و خود ترمیمی بوم سازگان تالاب را نشان می دهد.

وی از مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست و در حاشیه ماندن اصل ۵۰ قانون اساسی به شدت انتقاد می کند و می گوید: در اصل ۵۰ قانون اساسی به صراحت آمده است، دولت باید از هر نوع فعالیتی که به آلوده کردن و تخریب محیط زیست بینجامد، جلوگیری کند. در صورتی که عملاً همه محیط های آبی کشور و رودخانه های اصلی ایران تبدیل به محلی برای انباشت پساب و پسماند و فاضلاب شده است.

وی تاکید می کند که سازمان حفاظت محیط زیست باید هرچه سریع تر با طراحی تله های رسوب گیر و اقدام به لای روبی بستر تالاب از بار اضافی آن در کوتاه ترین زمان ممکن بکاهد و آن گاه با توانمندسازی جوامع محلی و ملزم کردن واحدهای صنعتی، شهری و کشاورزی به تصفیه سامانه فاضلاب و پساب و پسماند خود، گامی موثر برای بازگشت حیات به تالاب انزلی بردارد. همچنین، ارتقای عملیات آبخیزداری در حوضه های آبخیز بالادست و جلوگیری از قطع بی رویه درختان جنگلی می تواند به کاهش معنی دار میزان فرسایش آبی و ورود رسوب به تالاب کمک کند.

تیرخلاصدر این بین هستند کارشناسانی که مدعی اند بحران تالاب انزلی نه فقط سهواً و به خاطر سوء مدیریت بلکه حتی به عمد و به علت سوء استفاده ایجاد شده است.

یک کارشناس و فعال زیست محیطی در این باره می گوید: درست است که مدیریت تالاب به شدت مشکل دارد ولی همه داستان این نیست. بلکه برخی فعالیت های مشکوک نشان می دهد که دست هایی در کار است که این تالاب خشک شود.

«مژگان جمشیدی» توضیح می دهد: جاده کنارگذر انزلی برای این تالاب که طی سالیان اخیر به خاطر سوء مدیریت به شدت در معرض خطر نابودی قرار داشت به عنوان یک تیر خلاص بود. در حالی که همه کارشناسان و دلسوزان نسبت به عواقب احداث این جاده هشدار داده بودند و حتی سازمان بازرسی هم اعلام کرده بود که در صورت احداث این جاده حداقل ۳۰۰ هکتار از تالاب خشک خواهد شد. چرا مسئولان به اجرای آن اصرار ورزیدند؟

وی خود پاسخ می دهد: اکنون جواب مشخص شده است. زیرا حتی پیش از خشک شدن این سطح از تالاب برخی طرح های ساخت و ساز تصویب و در حال اجراست. مطمئن باشید که این زمین های خشک شده در زمره زمین های شهری درخواهد آمد و در اختیار سوداگران زمین و مسکن قرار می گیرد.

جمشیدی درباره اهمیت ذاتی تالاب می گوید: تالاب انزلی حکم فیلتر برای ۴۰ رودخانه در استان گیلان را داشت و دارد. متاسفانه به دلیل سوء مدیریت و افزایش روزافزون زباله و فاضلاب ورودی به این تالاب، شاهد مسموم شدن تدریجی آن و مرگ دسته جمعی ماهیان و کاهش کلنی های حیات وحش هستیم. فاضلاب ورودی باعث افزایش گیاه «آزولا» نیز شده که این گیاه نیز با از بین بردن اکسیژن آب تالاب باعث نابودی ماهیان می شود.

وی آلوده ترین رودخانه های وارد شده به این تالاب را رودخانه زرجوب رشت می داند و می گوید: این رودخانه مملو از فاضلاب صنعتی و خانگی و کودها و سموم شیمیایی است. با ادامه این روند، وقتی خود تالاب در حال خشک شدن و مسمومیت است، چگونه می توان انتظار داشت که آبزیان و حیات وحش آن نابود نشود؟

از وی می پرسم آیا اقداماتی که در مورد لای روبی تالاب در حال انجام است ثمری دارد؟ جمشیدی می گوید: این مشکل اساسی است و با اقدامات مقطعی مثل لای روبی آن هم در مقیاس های کوچک، هیچ مشکلی حل نمی شود. تا زمانی که در بالادست تالاب قطع درختان و زمین تراشی ادامه دارد، فرسایش خاک و ورودی رسوبات روز به روز افزایش خواهد یافت.

به یاد می آورم «ایتارو اوکودا» یکی از اعضای گروه ژاپنی بود که ۵ سال قبل به همراه یک هیئت از کارشناسان آژانس همکاری های بین المللی ژاپن- جایکا به ایران سفر کرد تا طرح مطالعاتی را درباره تالاب انزلی آغاز کند.

«اوکودا» با مشاهده تالاب بین المللی انزلی، این منطقه را بسیار زیبا و وصف ناشدنی توصیف کرد، اما وقتی دریافت که دولت ایران طرحی را برای عبور جاده از داخل تالاب زیبای انزلی در دست اجرا دارد، ابراز تاسف کرد و گفت:« اگر در ژاپن چنین تالابی وجود داشت مردم این کشور تمام توان خود را برای حفاظت آن به کار می گرفتند. ژاپن در گذشته به خاطر توسعه تالاب های زیادی را از دست داده و اکنون باید هزینه های سنگینی را بپردازد تا بتواند دوباره این تالاب ها را احیا کند. «او از مجریان طرح و طرفداران محیط زیست در ایران درخواست کرد تا با هماهنگی های لازم، احداث جاده کنارگذر و آثار منفی آن را به دقت بررسی و بهترین گزینه با کمترین خسارت را انتخاب کنند.
پس نتیجه تحقیقات ژاپنی ها در آن زمان چه شد؟ این فعال محیط زیستی پاسخ می دهد: ژاپنی ها پس از شناخت مشکلات موجود، تجارب خود را در جریان نجات تالاب کوشیرو در قالب طرح مدیریتی برای تالاب انزلی ارائه دادند ولی متاسفانه این طرح تاکنون اجرا نشده است.

از او می پرسم با این شرایط، پیش بینی شما باید نابودی کامل تالاب انزلی باشد؟ جمشیدی پاسخ می دهد: با ادامه همین روند طی ۷ یا ۸ سال آینده تالاب انزلی کاملاً نابود خواهد شد.

آن چه مسئولان مدعی انداین درحالی است که هفدهم تیرماه گذشته، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان از اجرای ۳ طرح عملیاتی تالاب انزلی در آینده خبر داد و گفت: آموزش زیست محیطی تالاب، کتابچه پایش و اجرای طرح اکوسیستم تالاب انزلی در آینده اجرایی می شود.

«امیر عبدوس» در کمیته مشترک مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی گزارشی از روند اجرای پروژه مدیریت تالاب انزلی با همکاری جایکای ژاپن ارائه داد و اظهار کرد: پروژه مدیریت تالاب انزلی در ۱۶ ماه اخیر با تاکید بر بهره برداری خردمندانه از ظرفیت ها روی ۵ محور فعالیت دارد.
از سوی دیگر بیست و یکم شهریور ماه گذشته نیز معاون عمران استاندار گیلان از آغاز احداث ۷ تله رسوب گیر در تالاب انزلی خبر داد.«محمد اکبرزاده» در جمع خبرنگاران اظهار کرد: برای برطرف شدن ورود رسوبات به تالاب انزلی ۷ پروژه با عنوان پروژه های اورژانس آغاز شده است تا ورود رسوبات را به تالاب قطع کنیم.

وی شناسایی چند نقطه اضطراری در این راستا را از جمله اقدام های مهم اعلام کرد و افزود: به دلیل بالا آمدن کف تالاب مردم نمی توانند به تمام نقاط تالاب دسترسی پیدا کنند.
این مسئول از احداث تله رسوب گیری خبر داد و گفت: اجرای ۷ تله رسوب گیری در تالاب انزلی آغاز شده است و اکنون به طور میانگین تله های مذکور ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

اکبرزاده مجموع برآورد اعتبار احیای تالاب انزلی را ۱۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد و متذکر شد: در مرحله نخست ۹ میلیارد تومان اختصاص یافته است.

وی یادآور شد: پیش بینی می شود امسال ۲۰ میلیارد تومان اعتبار به پروژه تالاب انزلی اختصاص یابد و این امر در حال مطالعه است.

معاون عمران استاندار گیلان سیاست دولت را احیای تالاب با کمک بخش خصوصی نامید و تصریح کرد: به دلیل جذابیت های گردشگری و زیست محیطی و معادن رسوباتی که در تالاب وجود دارد، رودخانه پسی خان رشت و ۴ رود دیگر این رسوب را به تالاب وارد می کنند و تلاش می شود این اتفاق به حداقل برسد.

خاطرم هست که رئیس سازمان محیط زیست، سال گذشته در همایش روز جهانی تالاب ها گفت: متاسفانه غفلتی ۳۰۰ ساله در جهان و ۷۰ ساله در ایران در زمینه حفاظت از محیط زیست و تالاب ها صورت گرفته که باید با ایجاد فرهنگ و ایجاد فضایی مناسب این غفلت را جبران کنیم.

معاون رئیس جمهور با اشاره به این که دست اندازی بشر به طبیعت بیش از ظرفیت آن بوده است، تالاب را همچون رحم توصیف کرد که حیات طبیعت را بارور می کند و از این رو از بین بردن آن بدون شک نابودی طبیعت را به دنبال خواهد داشت.

چه حرف های قشنگی! با این حال کاش تالاب انزلی هم در ژاپن بود!

منبع » روزنامه خراسان
گردآورنده: سایت کرکان بندرانزلی