مقدمه
امروزه گردشگری به عنوان یکی از کارآمدترین وپردرآمدترین سرمایه گذاریها مطرح است که چنانچه برنامه ریزیهای درست واصولی دراین زمینه صورت پذیرد می تواند درسریع ترین زمان ممکن ضمن بازگرداندن سرمایه اولیه سود آوری قابل توجهی رابه همراه داشته باشد.
موزه میراث روستایی گیلان که در راستای نیاز منطقه ودر آستانه ناپدید شدن آن،شکل گرفته است ،تلاشی منحصر به فرد درجهت احیای خرده فرهنگهای بومی این خطه از سرزمین ایران به شمار می رود.
گردشگری درگیلان عمدتاً شامل پارکهای ملی،ذخیره گاههای حیاط وحش ،عرصه طبیعی جذاب وتماشایی ومناطق بکرودست نخورده می باشند.که می توان پارک جنگلی سراوان را به دلیل ویژگیهای جغرافیایی وتوپوگرافی مشابه گیلان وبا توجه به دارا بودن فضای مناسب و مشابه با خانه های روستایی قدیم ،جهت جذب حجم عظیم گردشگران برای موزه برگزیده شده است ،(اما با کمبود توقفگاه هایی جهت استراحت واقامت گردشگران ونیز سرویسهای لازم جهت ارائه به آنان می باشد).
انسان برای شروع وادامه هرکاری به زمینه های مناسبی نیاز دارد،دراین تحقیق به (بررسی موزه میراث روستایی گیلان از دیدگاه گردشگری)پرداخته شده است.وهدف از انتخاب بررسی سهم بخش امکانات بالقوه وبالفعل موجود درسایت موزه در جذب بازدید کنندگان است،ومورد دیگر اینکه آیا تبلیغاتی جهت جذب گردشگر انجام می شود یاخیر؟
۱ـ۱ بیان مسئله
گیلان زمین ازجهت داشتن میراث های باستانی وتاریخی پرارزش،جایگاه درخور توجه دارد.آثاروتاریخ های برجای مانده از گذشته های دور ونزدیک درنواحی مختلف گیلان دارای اهمیت است. (فاخته،قربان،۱۳۸۷،ص۲۷۸) .
سالانه گردشگران داخلی زیادی به استان گیلان وارد می شوند که این گردشگران غالباً ازوجود آثارو میراث های معماری گیلان زمین اطلاعی ندارند به همین دلیل موزه میراث روستایی با هدف مستندسازی میراث مادی ومعنوی حوزه فرهنگی_معماری گیلان ایجاد شده است.
موزه های روستایی ،تصاویری از زندگی سنتی اند که در آنها می توان معماری،آداب ورسوم،صنایع دستی وهنرهای بومی را به طور زنده مشاهده وزندگی روستایی راتجربه کرد.موزه های روستایی مانع گسست نسلها می شوندوفضایی رو فراهم می کنند تامردمان هرسرزمین با گذشته نزدیک پدران ومادران خود آشنا شوند.
شاید بتوان دلیل گرایش مردم به سمت وسوی جاذبه های طبیعی استان گیلان را،عدم آشنایی آنها از وجود این آثار با ارزش دانست.
بررسی موزه میراث روستایی گیلان که مجموعه ای از این آثار ارزشمنداست و بررسی ارتباط جامعه گردشگری با آن و میزان استقبال از آن ذهن مرا مشغول نموده بودو بر همین اساس بر آن شدم که موزه میراث روستایی را به عنوان تحقیق برگزیده تابتوانم جواب سؤالات ذهن خودرا جسته و گامی در زمینه رشدوتوسعه تحقیقات موضوع موردمطالعه بردارم.
۲ـ۱ اهمیت تحقیق
طراحان وسازندگان موزه همواره سعی نموده اند، همسو باحفاظت از میراث مادی،میراث معنوی گیلان را نیز حفظ واحیا نمایند،زیرا حفظ میراث مادی بدون ارزش گذاری به میراث معنوی،جز کالبدی بی جان نخواهد بود.( بروشور تبلیغاتی موزه میراث روستایی گیلان،خرداد۱۳۸۹ ).
فضای پیرامونی دراین نوع موزه ها،بسیار مهم است .درموزه میراث روستایی گیلان سعی شده فرهنگ زندگی مردم روستایی را به لحاظ معیشت،ابزار کار،مسکن،انواع مکانهایی که در یک حوزه خانوادگی وجود دارد ،صنایع دستی وپختن نان وشیرینی سنتی،لباسهای محلی ،…..بازسازی شود تا بازدید کننده یک لحظه حس کند که پدرانش چگونه ودر چه فضایی زندگی وکار می کردند.
گیلانی در این موزه ،امکان آن را می یابد که ،خود راشناسایی وبازیابی کرده ودرست به همین دلیل،غیر گیلانی میتواند به احوالپرسی واقعی او بیاید.
بنابر این ایجاد شرایط احوالپرسی واقعی بین گروه های اجتماعی ،اقتصادی وفرهنگی از یک سو وهویت های قومی ،زبانی ومذهبی جامعه ی ایران از سوی دیگر،شرایط لازم برای برقراری ثبات ،استمرار و پایداری آن در کشور می باشد.( طالقانی ،محمود،۱۳۸۸،ص۵) .
ادبیات موزه ای در کشورمان آنگونه که باید شکل نگرفته است و مخاطبان اندک موزه ها در ایران،آشنایی چندانی با تنوع موزه ها در گستره جهان ندارند،اهمیت این تحقیق به همین دلیل است که منبعی باشدجهت قرار دادن اطلاعات بیشتر در اختیار مخاطبان وپژوهشگران بعدی در این زمینه.
۳ـ۱ سوالات تحقیق
سوالاتی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است به شرح ذیل می باشند:
۱- امکانات اقامت برای گردشگران در مجموعه میراث روستایی گیلان وجود دارد ؟
۲- آیا موزه میراث روستایی گیلان می تواند به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری مهم استان محسوب شود؟

۴ـ۱ فرضیه ها
فرض بر این است که:
۱- امکانات اقامت برای گردشگران درمجموعه موزه میراث روستایی گیلان وجود ندارد.
۲- به نظر می رسد که موزه میراث روستایی در آینده یکی از جاذبه های مهم گردشگری گیلان محسوب شده وشاهد رشد زیاد بازدیدکننده در طی سالهای آینده خواهیم بود.

۵ـ۱ روش گرد آوری اطلاعات
موضوع تحقیقی که برای این تحقیق انتخاب شده است (بررسی موزه میراث روستایی گیلان از دیدگاه گردشگری)می باشد.به همین منظور از روش کتابخانه ای ومیدانی،بررسی اسناد ومدارک موجود درباره ی موضوع تحقیق استفاده شده است . وبه دلیل نو پا بودن موزه کتابهای زیادی در زمینه موزه میراث روستایی دردسترس نمی باشد .
روش کتابخانه ای که منابع اطلاعاتی آن استفاده از سرشماری سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی گردشگری گیلان ،فیش برداری از گزارشات ،کتابها،مجلات،واسنادی که در این مورد به چاپ رسیده است می باشد.
و عملیات میدانی:مصاحبه، مشاهده از آثارموزه میراث روستایی گیلان.
استفاده از سایت موزه میراث روستایی گیلان www.gecomuseum.com
استفاده از عکس ،نقشه ها ودوربین عکاسی می باشد.
نرم افزارهایی نیز جهت ترسیم جداول ،نمودار،کروکی،استفاده شده است که به شرح ذیل می باشند:
جهت ترسیم جداول از نرم افزارmicrosoft office word
جهت ترسیم نمودار درصد از نرم افزار microsoft office Excele
جهت ترسیم کروکی جاذبه ها از نرم افزار microsoft office Photoshapاستفاده شده است.

۶ـ۱ \پیشینه تحقیق
درباره موزه میراث روستایی گیلان اطلاعات مکتوب اندکی در دست است.
درحوضه مطالعات معماری تا کنون کتاب «خانه رفیعی میراث معماری روستایی گیلان»وترجمه کتاب«فضای باز بالنبرگ » به چاپ رسیده است.
کتاب «خانه امینی»و مجموعه ۹ جلدی «میراث معماری روستایی گیلان»با همکاری فرهنگستان هنرجمهوری اسلامی ایران دردست چاپ می باشند.
درحوزه میراث معنوی نیز کتاب «نمایش ها وبازیهای سنتی گیلان» دکتر محمود طالقانی به چاپ رسیده است.
همگام با فعالیتهای پژوهشی ،۹ شماره «گاهنامه کندوج»با هدف ارائه دستاورد های مطالعاتی واجرایی موزه منتشر شده است.
یکی از اهداف موزه مستند سازی میراث مادی ومعنوی حوضه های فرهنگی ـ معماری گیلان است. .
تا کنون ۲۷ گزارش علمی درزمینه معماری روستایی گیلان ،۱۹ گزارش علمی درزمینه مردم شناسی و مطالعات متعدد در خصوص آیین ها ،آداب ورسوم ،روشهای سنتی زراعت و…….تهیه و به طور محدود منتشر شده است ،که در اختیار صاحب نظران،به ویژه پژوهشگران ودانشجویان کارشناسی ارشدو دکترا قرار می گیرد.(بروشور تبلیغاتی موزه میراث روستایی گیلان،خرداد ۱۳۸۹).

تاریخچه موزه میراث روستایی گیلان
موزه‌های روستایی، زیرمجموعه موزه‌های فضای باز می‌باشند که جلوه تمدن و فرهنگ روستایی را در محیط طبیعی باز می‌نمایانند.
موزه‌های روستایی با انتقال آثار و بناها با مقیاس واقعی و قرارگیری در بستری مشابه وضعیت اولیه، شکل می‌گیرند. (طالقانی، محمود،۱۳۸۴، ص۱۲).
اندیشه ایجاد موزه میراث روستایی گیلان برای نخستین بار پس از زمین لرزۀ ۱۳۶۹ گیلان ـ زنجان،از سوی دکتر محمود طالقانی مطرح گردید.این موزه که در نوع خود در آسیای مرکزی منحصر به فرد می باشد،با هدف پاسداشت و حفظ میراث مادی ومعنوی مردم سرزمین گیلان طراحی وبا حمایت مادی ومعنوی سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری شروع به فعالیت نمود.
در ساخت این موزه علاوه برشناسایی،واچینی ودوباره چینی گونه های مختلف معماری روستایی ، به میراث معنوی گیلان نیز توجه خاصی شده است،تا آنجا که در انتقال بنا ها به موزه کوشیده ا ند نه تنها اصالت کالبد بنا،بلکه روح حاکم بر آن را نیز حفظ و منتقل کنند.
پس از مطالعات گسترده برای مکان یابی موزه،پارک جنگلی سراوان ، واقع در کیلومتر ١٨ جادۀ رشت- تهران ، به دلیل ویژگیهای جغرافیایی وتوپوگرافی مشابه گیلان ،برگزیده شد.مساحت سایت موزه بالغ بر۲۶۳ هکتار است که حدود۴۵ هکتار آن برای احداث مجموعه ی موزه ای درمرکز سایت وبقیه به صورت کمربند سبز امنیتی برای حفاظت از این مجموعه در نظر گرفته شده است.عرصه و حرایم درجه ی یک و دو موزه به ثبت رسیده است .(بروشور تبلیغاتی موزه میراث روستایی گیلان ۱۳۸۹)
این موزه، نمونه‌ای کوچک اما واقعی، از نحوه‌ زندگی و فرهنگ سنتی روستاهای گیلان است.بخش معماری این موزه، مجموعه‌ای است که قدمت بناهای آن به طور متوسط به ١۵٠ سال می‌رسد. هدف موزه میراث روستایی گیلان، تنها انتقال بناهای روستایی نیست، بلکه حفظ فرهنگ بومی، فن ساخت و دانش نانوشته‌ای است که در روستاهای گیلان وجود داشته است.
در این مجموعه، علاوه بر معماری روستایی مناطق مختلف استان، سایر عناصر فرهنگی مربوط به ابزارهای زندگی و کار، خوراک، پوشاک و … هم به نمایش درآمده است.
عملیات ساختمانی موزه در اردیبهشت ۱۳۸۴ آغاز شد وتا کنون ۶ روستا مربوط به ۶ حوزه ی فرهنگی ـ معماری گیلان ،شامل روستاهای جلگه شرق،مرکز وغرب،کوهپایه ی شرق وغرب،وکوهستان غرب،در محل موزه به بهره برداری رسیده است.
در اردیبهشت ١٣٨۴ اولین کارگاه این طرح (روستای جلگه شرق) راه‌اندازی و یک سال بعد افتتاح و به بهره‌برداری رسید. در اردیبهشت ماه ١٣٨٧ فاز دوم این پروژه (روستای جلگه مرکز) افتتاح شد. در همان زمان، کلنگ فاز سوم (روستای جلگه غرب) و در شهریور ١٣٨٧ کلنگ فاز چهارم (روستای کوهپایه غرب) به زمین زده شد.
در خرداد ١٣٨٨ این دو فاز افتتاح و همزمان عملیات اجرایی فاز پنجم (روستای کوهستان غرب) آغاز شد. در خرداد ١٣٨٩ فازهای پنجم و ششم(روستاهای کوهپایه شرق و کوهستان غرب)و همچنین ساختمان خانه پژوهشگران افتتاح و همزمان کلنگ فاز هفتم (روستای کوهستان شرق) و کارگاه مدرسه جلگه مرکز به زمین زده شد.
در اردیبهشت ١٣٩٠ دو مجموعه مسکونی( حسنی، حقیقتی) از روستای جلگه غرب و دو مجموعه مسکونی( بهزادی، جامع) از روستای کوهپایه شرق که چندی پیش به بهره برداری رسیده بود، رسماً افتتاح شد.( طالقانی، محمود، ۱۳۸۴، ص۱۲).

نظریات مرتبط با موضوع
کتاب ارزشمند «مسکن ومعماری در جامعه روستایی گیلان» تالیف پروفسور برومبژه است.
در این کتاب پژوهشگر پس از مطالعات مردم شناسی در گیلان ،خصیصه های بارز معماری روستایی را در این منطقه بررسی کرده وبه مسائل وخصوصیات فرهنگی خانواده های روستایی پرداخته است. ( خاکپور ،مژگان،۱۳۸۴ ،ص۲۶).
موزه میراث روستایی گیلان از فعالیتهای علمی دکتر محمود طالقانی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران می باشد .
تعریفی که دکتر محمود طالقانی از اکو موزه داشته اند به شرح ذیل می باشد:
«اکو موزه درتعریف لغوی یعنی موزه هایی که درفضایی گسترده ودر اندازه واقعی شکل بگیرد.تفاوت عمده اکو موزه با موزه های رسمی و سنتی این است که این آثاردر موزه های کلاسیک در جایگاه و موطن اصلی خود قرار نمی گیرند این آثاراز مکان اصلی خود به هر طریق برداشته شده ودر مکانی دیگر به نام موزه به نمایش گذاشته می شوند در حالی که در اکو موزه آثار در جایگاه طبیعی خود قرار می گیرند.( طالقانی، محمود، ۱۳۸۴ ، ص۳).

-۳ ویژگی های جغرافیایی
۱-۱-۳ موقعیت جغرافیایی گیلان
استان گیلان به شکل شترخوابیده درلبه ی شمالی فلات ایران ودر جنوب دریاچه ی خزر- که تنها به دلیل بزرگترین دریاچه ی جهان به دریای خزر معروف شده – قرار گرفته است.موقعیت ریاضی این استان روی کره زمین بین عرض جغرافیایی ۳۶درجه و ۳۴ دقیقه تا۳۸ درجه تا ۲۷ دقیقه شمالی بیانگر آن است که این استان در منطقه معتدله ی شمالی کره زمین قرارگرفته است .غربی ترین نقطه مرزی آن از همین نصف النهار ۵۰ درجه و ۳۴ دقیقه فاصله دارد .
این استان از شمال به دریای مازندران از جنوب به رشته کوه های البرز از شرق به استان مازندران و از غرب و شمال غربی به استان اردبیل محدود است. گیلان در سمت جنوب با عبور از رشته کوه –های البرز با استان زنجان و قزوین ارتباط دارد.(عظیمی دوبخشری،ناصر،۱۳۸۵،ص۱۷)

۲-۱-۳ موقعیت جغرافیایی شهر رشت
شهر رشت در ۴۹درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد ومساحت آن حدود ۱۳۶ کیلومتر می باشد. این شهر از شمال به بخش خمام، از جنوب به دهستان لاکان، از غرب به صومعه سرا و از شرق به بخش کوچصفهان محدود شهر رشت در وضع طبیعی خود جزء کوچکی از جلگه گیلان و دشت های جنوبی دریای خزر محسوب می شود. این جلگه که در دو حد جنوبی و شمالی خود بین کوه های البرز و نوار ساحلی قرار دارد، شهر رشت، بندر انزلی و لاهیجان را در بر گرفته است. رودخانه صیقلان رودبار (زرجوب یا سیاه رودبار) که یکی از شاخه های سفید رود است، از جهت خاور و شمال خاوری، و رودخانه گوهر رود که از کوه رضا لو چما چاء در جنوب رشت سر چشمه می گیرد، از جانب جنوب و باختر، شهر رشت را در میان گرفته اند این دو رودخانه در ۵/۴ کیلومتری شمال باختری رشت به هم پیوسته و سپس به نام پیر بازار روگا به مرداب میریزد. فاصله رشت از تهران۳۲۵ کیلومتر است و از بندر انزلی ۳۰ کیلومتر است و با دو جاده آسفالته به این دو شهر مربوط میشود. رشت دارای فرودگاهی است که در ۵ کیلومتری شمال خاوری آن ساخته شده است. (کیوانی ،عبدالله،۱۳۹۰،ص۳۹).

۲-۳وضعیت تاریخی شهر رشت
بنای اولیه شهر رشت،طبق برخی اسناد و شواهد تاریخی به قبل از میلاد مسیح و به قوم گیل و دیلم نسبت داده می شود.چنانچه شواهد مزبور درست باشد،در آن روزگاران نمی توان از رشت به عنوان یک شهر نام برد ،بلکه احتمالاً به صورت آبادی یا روستایی بوده که برخی افراد از قوم گیل ودیلم در آن سکونت داشته اند . تا اواسط دوره ی سلطنت شاه عباس صفوی رشت قصبه ی کوچکی با بافت روستایی بوده ولی با غلبه ی شاه عباس بر گیلان، با توجّه به موقعیّت آن و قرار داشتن در محل تقاطع راه های قافله رو و نزدیکی به دریای خزر،این قصبه به عنوان حاکم نشین برگزیده شده است. گیلان پیش از آن به دو منطقه ی« بیه پس » و« بیه پیش» تقسیم می شد.بیه پس یا به عبارت دیگر واپس گیلان ،به مرکزیّت فومن شامل نواحی باختری سپید رود و بیه پیش یا واپیش گیلان، به مرکزیّت لاهیجان شامل نواحی خاوری آن بود. پس از تسلّط شاه عباس بر گیلان اداره ی این ولایت تحت حکمرانی واحدی درآمد و رشت به عنوان حاکم نشین انتخاب شد. هسته ی اولیه شکل گیری رشت میان دو رودخانه ی زر چوب (سیاه رودبار یا صیقلان رودبار) در مشرق و گوهر رود در مغرب صورت گرفته است. شکل گیری و تکوین محلّه های مسکونی اوّلیه شهررشت بر اساس وجود مزار یا بقعه یک بزرگوار یا مرشد و یا دیگر نمادهای مقدّس مذهبی صورت گرفته است.چنانکه قبل از مرکزیّت ایالت گیلان،رشت قصبه ای بوده که محلّه های آن نام خود را از عارفان زاهدان یا پیران، طریقت ساکن در محله گرفته بودند.
رشت به صورت یک روستای بزرگ یا یک شهر،هر چه بوده پس از آنکه مرکز ایالت گیلان شد کم و بیش به صورت یک مرکز تجاری در آمد و روز به روز بر رونق بازرگانی آن افزوده شد
با انعقاد قراردادهای گوناگون در زمان شاه طهماسب دوّم ،نادر شاه افشار و دیگران با روسیه،انگلستان و برخی کشورهای آسیایی و اروپایی کار بازرگانی و صادرات و واردات در گیلان ،به ویژه شهر رشت بالا گرفت.(اصلاح عربانی،ابراهیم،۱۳۸۷ ،ص۵۰۱،۵۰۲).
رشت را در گذشته دارالعماره (دارالمرز )نیز می نامیدند این شهر در قدیم تنها راه ارتباطی و بازرگانی ایران از طریق بندرانزلی به اروپا به شمار می آمده و از زمان شاه عباس دوم تا اواخر حکومت قاجاریه شهر رشت مرکز تجاری بزرگی بزرگی بوده است و کاروان هایی در شهر برای خرید ابریشم توقف می کردندو کالاهای خود را از این طریق به بنادر دریای مدیترانه ارسال می داشتنددر حال حاظر این شهر بعنوان مرکز استان ،در جلگه مرکزی گیلان واقع شده است. شهر رشت در وسیع ترین بخش دلتای رودخانه ی سفید با ارتفاع متوسط ۸ متر از سطح دریاهای آزاد و فاصله ۳۳۰ کیلومتری شمال باختری تهران و انتهای راه اصلی درجه یک قزوین به بندر انزلی قرار دارد. دو شاخابه از رودخانه سفید رود به نامهای سیاه رود و گوهر رود از سوی خاور و باختر شهر رشت در جریان هستند و سرانجام به تالاب انزلی می ریزند. به استثناء منجیل و رودبار که شهرهای بین راهی گیلان هستند.
رشت مهمترین شهری است که در دروازه ورودی استان قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی رشت امتیاز بالایی برای آن محسوب می شود . ساکنان این شهرستان ، به زبان گیلکی با لهجه بیه پس تکلم می کنندو به مشاغل خدماتی،تجاری و صنعتی اشتغال دارند علاوه بر آن شالیکاری از عمده فعالیت های روستاییان این خطه می باشد.(نقشه راهنمای گردشگری گیلان ،اداره کل میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان گیلان).
۳-۳ وضعیت اجتماعی
۱-۳-۳ ویژگی های انسانی
سرزمین گیلان از اقوام کادوس ها یا گیل می باشد.گیلان در واقع به معنی سرزمین گیل بوده که در قدیم قسمت کوهستانی آن را دیلم و مردم آن را دیلمی می نامیدند.در غرب گیلان اقوام تالش سکونت دارند که ساخت اجتماعی قبیله ای در این قسمت تا به حال ،تجانس قومی خود را حفظ کرده است. در گذشته تالش ها از نظر سیاسی قدرت مسلط منطقه را تشکیل می دادند و زندگی آنها بیشتر برمبنای نیمه شبانی استوار بوده که بین ارتفاعات و دره ها متناسب با فصل حرکت می کرده اند.اما با توشعه کشت غلات در ناحیه ی تالش و پاره ای از کشت تخصصی مانند برنج،چای،برنج در صومعه صرا و فومنات شکل زندگی آنها دگرگون گردید و تبدیل به یکجانشینی شده.در سایر نقاط گیلان ترکیب اجتماعی چنین شکلی را ندارد و شکل زندگی بیشتر متکی بر یکجانشینی است و کشاورزی سهم عمده معیشت را تعیین می کند.
اوضاع ساکنین استان گیلان از زمان های گذشته تاکنون دستخوش تحولات بسیاری گردیده است.(عشقی کارکن،ابراهیم،۱۳۷۱،ص۳۰).
۲-۳-۳ گویش
زبان گیلکی مشتمل بر دو گویش متمایز در دو ناحیه غربی و شرقی است.البته در گیلان گویش تالشی در نواحی ماسال،شاندرمن،اسالم،تالش،رضوانشهرو…رایج است.گالشی نیز گویش رایج
ساکنان کوهپایه ای گیلان است .(عشقی کارکن،ابراهیم،۱۳۷۱،ص۳۰).

محقق: خانم سمیه سلیمانی دانشجوی رشته مدیریت جهانگردی
منبع: وبلاگ گیلان و چشم اندازهای آن  guilanview.blogfa.com
گردآورنده: سایت کرکان بندرانزلی