نقش گردشگری در توسعه ی پایدار روستایی مطالعه ی موردی: ( شهرستان خشکبیجار)

۱-چکیده

صنعت جهانگردی به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ی ساختار زیربنایی می دانند. صنعت گردشگری امروزه به قدری در توسعه ی اقتصادی، اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آنان را (( صادرات نامرئی )) نام نهادند.کشور ایران از نظر منابع طبیعی جزء ۱۰ کشور برتر دنیا می باشد که می تواند از اثرات حاصل از گردشگری در کاهش مشکلات بیکاری و درآمد اقتصادی بهره مند شود اما با توجه به آمارهای موجود، ایران از این فرصت بهره ی کافی نبرده است .یکی از این منابع که می تواند بسیاری از تهدیدها را به فرصت تبدیل کند منابع موجود گردشگری در محیط روستاها می باشد در مجموع در گردشگری روستایی، باید از فراغت به عنوان یک روش برای رسیدن به توسعه پایدار روستایی استفاده کرد. اساسا تنوع در زمینه های طبیعی و انسانی از عوامل موثر در توسعه ی گردشگری در هر منطقه یا کشور محسوب می شود. شهرستان خشکبیجار هم به لحاظ ویژگی های طبیعی و انسانی از تنوع خوبی برخوردار است. با توجه به بررسی های انجام شده این شهرستان دارای توان های گردشگری بالقوه ی خوبی برای توسعه وجذب گردشگر می باشد مانند: وجود اماکن مذهبی، ساحل زیبای حاجی بکنده، بازارهای محلی، و… با توسعه ی گردشگری که منبع مهم اشتغال و درآمد است می تواند وسیله ی مهمی برای توسعه ی اجتماعی- اقتصادی جوامع روستایی شهرستان خشکبیجار باشد.

۲- مقدمه
تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص های توسعه ی انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت های روستایی، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ ها و گفتمان ها، حفظ محیط زیست، و در مجموع توسعه ی پایدار از دغدغه هایی است که جهان امروز با آن روبرو است. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه های مذکور را بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راه های آن یا خلق را ه ها و روش های جدیدند. یکی از این روش ها گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه های توسعه ی ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرآیند توسعه ی ملی خود را سرعت بخشند. سکونتگاه های روستایی، به خصوص در کشورهای جهان سوم که نزدیک به ۲/۱ جمعیت این گونه کشورها را در خود جا داده اند، با مسائل و مشکلات حادتری از قبیل: مهاجرت های روستایی، پایین بودن سطح اشتغال، پایین بودن سطح بهره وری در بخش کشاورزی ، فقدان یا کمبود زیربناهای رفاهی و خدماتی مواجه اند. این در حالی است که تعداد قابل توجهی از این گونه سکونتگاه ها به لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر، مانند مناظر طبیعی، آثار باستانی، تنوع اقلیمی، آداب و سنن اجتماعی، زمینه های مناسبی برای توسعه ی فعالیت های گردشگری دارند. در این میان مناطق روستایی کشور ما نیز با مشکلات فوق درگیرند و زمینه های مناسبی برای توسعه ی گردشگری دارند. دولت حرکت از اقتصاد تک پایه به سوی اقتصاد متنوع و با ثبات را در برنامه ی کاری خود قرار داده است که یکی از این برنامه ها توسعه ی گردشگری است و مناطق روستایی زمینه های مساعد برای توسعه ی این بخش از فعالیت های اقتصادی را دارند. بدون شک دست یابسی به چنین هدفی مستلزم شناخت فرآیند گردشگری، طبقه بندی رویکردها، سیاست ها و آثار اجتماعی-فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی است، تا با یک پشتوانه ی علمی وآگاهی از آثار مثبت و منفی این پدیده در جهان و ایران، به انتخاب یک راهبرد منطقی واقع گرا توام با برنامه ریزی و مدیریت صحیح گردشگری در چهارچوب فرآیند توسعه ی همه جانبه و پایدار دست زد.بسیاری از ساکنین شهری علاقه مند هستند که از محیط شلوغ و آلوده ی شهری به محیطی آرام و پاکیزه بروندبه همین دلیل بسیاری از افراد برای حفظ سلامتی و آرامش خاطر گردش در مناطق روستایی را انتخاب می کنند و تجربه های تازه ای را در زندگی خود کسب می نمایند.

مبانی نظری تحقیق
ایران سرزمینی است با تنوع شرایط اقلیمی و چشم اندازهای طبیعی، با حدود ۶۰ هزار روستا که در این فضای متنوع ملی پراکنده اند. روستاها به دلیل ویژگی ها و ماهیت وجودشان به طور مستقیم به طبیعت پیرامون خود وابسته و متکی هستند به طوری که تغییرات در این بستر مکانی در گذر زمان شکل می گیرد و در فضایی جغرافیایی مبتنی بر کنش متقابل میان عوامل و روندهای طبیعی ـ اکولوژیک و اجتماعی ـ اقتصادی ـ سیاسی را خلق می نماید، بنا به درجه ی تغییرات و دگرگونی های روستایی بخش هایی از فضای درونی و بیرونی روستا مشکل طبیعی و بکر خود را حفظ می نماید، همین ویژگی ی روستا برنامه ریزیاکوتوریسم را در چنین محیطی امکان پذیر می سازد. کنفرانس جهانی توریسم،توریسم روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی ( کار در مزرعه و کشاورزی ) فراهم می آورد.توریسم روستایی،توریسم زراعی و کشاورزی را نیز در بر می گیرد و موزه ای از ارائه ی خدمات و تسهیلات خدماتی مانند اسکان،پذیرایی ،امکانات، وسایل سرگرمی، برپایی جشن ها و مراسم محلی،تولید و فروش صنایع دستی و محصولات کشاورزی را نیز دربر دارد.( ۴، ص ۵۲)
گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی، اجتماعی، در نیمه ی دوم قرن هجدهم در انگلستان و اروپا ظاهر شد. قبل آن هم مناطق روستایی مورد استفاده ی فعالیت های تفریحی قرار گرفته بودند اما شرکت در این فعالیت های تفریحی محدود به اقشار برتر جامعه بوده است. در قرن نوزدهم و بیستم به دلیل توسعه ی حمل و نقل و سهولت جابه جایی راهیابی به مناطق روستایی آسان شد. رشد سریع تقاضا برای گردشگری روستایی از سال ۱۹۴۵ آغاز شد البته در همین زمان گردشگری روستایی شاهد رشد برجسته ی گردشگری بین المللی شاهد رشد جمعیت بوده و افزایش تقاضا برای گردشگری روستایی تا اندازه ای منجر به توسعه ی گردشگری شد.( ۲، ص ۵۳)

نظرات و دیدگاه ها در مورد گردشگری روستایی
۴-۳-۱- آنتونی دونت: وی توریسم روستایی را رهایی از زندگی کسالت بار شهری برای بهره گیری از مواهب طبیعی و برخورداری از جاذبه های طبیعی در جنگل ها، مراتع، رودخانه ها می داند که در محیط روستایی با ارایه ی تسهیلات رفاهی و خدماتی همراه می شود.( ۵، ص ۴۰)
۴-۳-۲- لاکوویدو: وی توریسم روستایی را گونه ای از فعالیت های تفریحی و انتخابی می داند که کار در مزرعه ( کاشت ،داشت و برداشت محصولات کشاورزی ) ، فروش صنایع دستی و مشارکت در زندگی کاملا روستایی را در بر می گیرد.(۵، ص ۴۰)
۴-۳-۳- اپرمن: او توریسم روستایی را در ارتباط تنگاتنگ با توریسم مزرعه ای و نهادینه کردن ارزش کشاورزی در جامعه روستایی می داند که مناطق پارک های ملی و حیات وحش حفاظت شده را شامل نمی- شود.( ۳، ص ۴۰)

بیان مساله:
به طور کلی اصول کلی در گردشگری روستایی را می توان به شاخه های زیر تقسیم نمود:
۱)تفریحی: گسترش تفریحات گردشگران در روستا باید بر اساس فعالیت هایی باشد که نمایان گر روستا و زیبایی ها، فرهنگ، تاریخ و حیات وحش آن می باشد.
۲) توسعه: توسعه ی روستا باید حفظ محیط زیست و اهداف تفریحی را تقویت کند به طور مثال می تواند استفاده ی بهتری از مکان های تاریخی داشته باشد تا مکمل درآمدهای حاصل از زمین های کشاورزی باشد و این مهم با احیای زمین های متروک و ایجاد فرصت های جدید برای دسترسی به روستا حاصل می شود.
۳) اقتصاد روستایی: سرمایه گذاری در گردشگری روستایی باید از اقتصاد آن حمایت کند با این حال باید در مناطق وسیع کم جمعیت صورت گیرد تا از انبوهی جمعیت و خسارات ناشی از فرسایش منابع طبیعی و استفاده ی بیش از حد آن ها جلوگیری شود و موجب گسترش اقتصاد و فواید دیگر شود.
۴) حفظ محیط زیست: کسانی که از گردشگری روستایی سود می برند باید در حفظ آن سهیم باشند وبا حمایت های سیاسی و عملی از محیط زیست و اجرای سیاست ها و برنامه های تفریحی،کیفیت آن را بهبود بخشند.
۵) بازاریابی: تبلیغ و اطلاع رسانی در مورد صنعت گردشگری باید فهم مردم را نسبت به آن عمیق کند تا استفاده ی بهینه از روستا منجر به درک و لذت بردن از آن ها شود.( ۲، ص ۲۳ )
۶) طرح ریزی: برنامه ریزی و اداره ی توسعه ی جدید گردشگری باید با منظره توازن داشته باشد و هر جا که ممکن است آن را گسترش دهد.

مفهوم توسعه ی پایدار گردشگری روستایی
در عصر حاضر، گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از سریع ترین صنایع رو به رشد جهان، ابزاری برای ایجاد درآمد ملی، از اصلی ترین ارکان اقتصادی جهان و نیز از مفاهیم، اشکال و ارکان توسعه ی پایدار قلمداد می شود. از طرفی گردشگری اشکال مختلفی دارد که اکنون شکلی نوین و گزیداری از گردشگری با عنوان گردشگری روستایی، با هدف توسعه ی پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی و به عنوان ابزاری برای توسعه ی اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهم ترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقا یافته است. هر چند که گردشگری روستایی در مجموع موضوع جدیدی نیست اما اهمیت آن و نقشی که در توسعه ی پایدار جوامع محلی ایفا می کند، به تازگی مورد تایید قرار گرفته است.( ۶، ص ۱۰) این در حالی است که با آنکه مفاهیم توسعه ی پایدار از دهه ی ۱۹۸۰ به بعد در نوشتارهای توسعه ی جهان به طور گسترده مورد توجه صاحب نظران واقع شده، اما توجه به گردشگری پایدار از دهه ی ۱۹۶۰ با شناسایی تاثیر بالقوه ی گردشگری انبوه و توجه به تاثیر فعالیت های گردشگری بر اقتصاد، محیط زیست و فرهنگ نقاط توریستی در مناطق میزبان آغاز شد. این روند در دهه ی ۱۹۷۰ با شکل گیری و پیدایش مفهوم گردشگری سبز که بر اساس آن، ارزش سرمایه های طبیعی و میزان خسارت ها و آسیب های وارد آمده بر محیط زیست برآورد می شود- ادامه یافت و بیش تر بر حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی و سایر منابع گردشگری بر استفاده ی دائم نسل فعلی و نسل های آینده معطوف گردید. به دنبال این تلاش ها اصطلاح و مفهوم گردشگری پایدار به عنوان تنها راه نجات طبیعت و انسان نمود پیدا کرد. رهیافت گردشگری پایدار، گردشگری را در غالب مرزها بررسی می کند و رابطه ی مثلث وار میان جامعه ی میزبان و سرزمین آن را از یک سو وجامعه ی میزبان و سرزمین آن را از یک سو و جامعه ی میهمان یعنی گردشگران را از سویی دیگر با صنعت گردشگری برقرار می سازد و قصد دارد فشار و بحران موجود بین سه ضلع مثلث را تعدیل و در طولانی مدت موازنه ای را برقرار سازد.(۷، ص ۱۳۵)

ادامه دارد ……………
منابع و مآخذ
۱) نصیری مقدم، منوچهر، (۱۳۸۴) بررسی گردشگری روستایی در شهرستان رودبار، پایان نامه ی کارشناسی ارشد
۲) شارپلی، جولیا، ( ۱۳۸۰) گردشگری روستایی، ترجمه ی منشی زاده و نصیری، نشر منشی
۳) محمودی نژاد، هادی، ( ۱۳۸۶) بررسی جایگاه برنامه ریزی توریسم در توسعه ی پایدار روستایی، فرصت ها و چالش ها، مسکن و انقلاب
۴) مرادنژاد، همایون، (۱۳۸۱) ماهنامه ی اجتماعی- اقتصادی جهاد، خرداد و تیر ماه، شماره ی ۲۵۰-۲۵۱
۵) بمانیان، محمدرضا، (۱۳۸۸) مبانی برنامه ریزی و توسعه ی گردشگری روستایی، انتشارات هله
۶) داس ویل، راجر، (۱۳۸۶) مدیریت جهانگردی، ترجمه ی اعرابی، دفتر پژوهش های فرهنگی
۷) قادری، اسماعیل،( ۱۳۸۲) نقش گردشگری روستایی در توسعه ی پایدار، پایان نامه دکتری
۸) اقبالی، ناصر، مقاله ی مدیریت گردشگری روستایی و نقش آن در توسعه ی روستایی،(۱۳۸۹) ص ۵۲
۹) سقایی، مهدی، (۱۳۸۹) گردشگری، انتشارات سمت
۱۰) رضوانی ، محمدرضا، ( ۱۳۸۷) توسعه ی گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار، انتشارات دانشگاه تهران
۱۱) عظیمی، ناصر، ( ۱۳۸۸) جغرافیای انسانی و اقتصادی گیلان، دانشنامه ی فرهنگ و تمدن گیلان
۱۲) پندی، کیوان،( ۱۳۸۷) رشت در آیینه ی تاریخ، انتشارات کتیبه ی گیل
۱۳) زنده دل، حسین، ( ۱۳۸۴) راهنمای گردشگری روستایی ایران ۴، نشر ایرانگردان

نگارش: سپیده رجبی  کارشناس مدیریت جهانگردی

منبع:وبلاگ خانم مریم واقف guilanview.blogfa.com

گردآوری مطلب :سایت کرکان بندرانزلی