مسیو بوهلر فرانسوی، به فرمان ناصرالدین شاه قاجار، برای تهیه گزارشی از وضع راههای گیلان و مازندران، به این مناطق سفرنمود. سفرنامه بوهلر حاصل بازدید اواز راه ها و گزارشی از جغرافیای گیلان، مازندران و استراباد است.

مرداب انزلی:

نهایت عمق مرداب مذکور، از یک ذرع و نیم است الی دو ذرع، و اکثر جاهای آن از یک چارک است الی یک ذرع. اطراف آن جمیعا نیزار و بومش باتلاق است و زمین آن نیزارها به نوعی است که عبور بر آن به هیچ وجه ممکن نیست و رودخانه های بزرگ و کوچک بسیارند که از اطراف داخل مرداب می شوند، سرچشمه ی بسثثیاری از انهار مذکور، از کوه های اطراف آن است و متصل میشود به دریای کاسپین یا بحر خزر.در میان مرداب، دو جزیره است که یکی از آن دو موسوم است به میان پشته و مشتمل بر ده خانوار است و آن جزیره به ترکیب نعل واقع است و ارتفاع وسط آن از مرداب یک ذرع و نیم است الی دو زرع و نهایت طول آن که از مشرق به مغرب است هزار و چهارصد ذرع است و نهایت عرض شرقی آن، ششصد و پنجاه ذرع است. انبار کوچکی به جهت گذاشتن باروت در آن ترتیب داده اند و از طرف شمالی آن، از دهنه ی مرداب الی دریا هفتصد ذرع است.دیگری نامیده شده به نیزار، و جمیع آن نیزار باتلاق است، این جزیره در امتداد شمال و شمال به جنوب است و در نهایت طول آن در این امتداد هزار و نهصد ذرع است و بعد طرف شمال آن جزیره، از دریا از سمت دهنه، تخمینا هزار و دویست ذرع است. این جزیره چندان مسکون نیست ولی می توان بنای مفیدی در آنجا بنا کرد با آن که ارتفاع چندانی از آب ندارد.

انزلی:

انزلی بندری است مشتمل بر سیصد خانوار. نهایت عرض مرداب از انتهای رودپیربازار الی انزلی سه فرسخ، و نهایت طول ۀن از بین مشرق و جنوب و مابین شمال و مغرب، تقریبا پنج فرسخ و نیم است. در انزلی عمارت خوش بنای سلطانی است، ولی قدری رو به انهدام گذاشته  و سفال های آن فرو ریخته شده است و هر وقت باران می آید از سقف آن آب می ریزد.و اگر در آن تعمیری نشود به کلی خراب خواهد شد.
در نزدیکی دریا به فاصله ی پانزده ذرع از آب و پانصد ذرع از ابتدای انزلی به سمت دریا دو برج کوچک است که به ترتیب مخمس ساخته شده اند و هر یک از اضلاع آن شش ذرع است، ولی بهیچ وجه مصرفی ندارد. فایده ای بر آن متصور نیست و ممانعت دشمن را نمی کند. یکی از آن ها دو عراده ی توپ دارد. یکی سی و دو پوند و دیگری دوازده پوند است. در برج دیگر یک عراده ی توپ دوازده پوندی است.

بوهلر هم چنین درباره برج دیگری در دهانه ی انزلی در غازیان نوشته که با چوب های محکم، مسقف شده و در آن توپی سی و دو پوندی قرار داشته است.توپخانه در پشت عمارت سلطانی انزلی است، هشت عراده توپ دارد…شایع است که توپ چیان انزلی، باروت ندارند و بعد از شنیدن صدای توپ برای جواب به بازار رفته باروت می خرند!!!

بوهلر برای امتحان توپچیان،مانور کوچکی ترتیب داد، یکی کرجی بادبان کرده به دریا فرستاد و ار توپچیان یکی از برج ها خواست تا شلیک کند اما نتیجه بسیار بد بود، آن ها در مدت سی و پنج دقیقه یک توپ پر کرده شلیک کردند!!!

سربازان در فصل ماهیگیری همگی مشغول صید می شوند و در ان هنگان، اگر دشمن حمله کند بدون شلیک به تیر، به آنی می توانند همه جا را تصرف کنند. توپچیان و اهل نظام آنجا، بهیچ وجه اسلحه و لباس ندارند و به نوعی حرکت یم نمایند و راه می روند که احدی ننمی تواند آن ها را از گدا و سائل فرق نهد.

برای گذران خود تمام اسباب ها و ملزوماتی که داشته اند به گرو گذاشته اند.باقر سلطان که توپ چیان آن جا به او سپرده هستند، نهایت بد سلوکی را به آن ها می نماید و با آن که از عمل نظام بی خبر است، در احوال ان ها به هیچ وجه مراقبت ندارد.اهل نظام آنجا، به یک نفر طبیب ایرانی که بدتر از حیوان است رجوع می نمایند، اکثر اهل نظام آنجا به مداوای ان طبیب هلاک شده و مرده اند!

این اغتشاش و بی نظمی در آن جا، همیشگی و دائمی است، زیرا که حاکم گیلان به واسطه ی  بعضی مداخلات و ملاحظاتف بهیچ وجه مواظبت در امور آن جا ندارد و سر حد دار آن جا آدمی نیست که بتواند از عهده ی محافظت آن جا برآید. خیلی حیف است که چنین سر حد مستعد و قابلی سپرده به او، و اموراتش محول و مرجوع به مشارالیه شود. انزلی بازاری دارد که اکثر متاع روسیه  درآن جا بفروش می رسد و این بازار در طرف شمالی مرداب واقع است.

منبع:
بوهلر، سفرنامه و جغرافیای گیلان و مازندران، به کوشش م.پ.جکتاجی، لاهیجانف انتشارات گیل.۱۳۵۷
نیکویه، محمود، گیلان در سفرنامه های سیاحان خارجی، انتشارات ایلیا، رشت: ۱۳۸۶

گرد آوری: مریم واقف guilanview.blogfa

منبع: سایت کرکان بندرانزلی (www.karkan.ir)