مطالعه ی موردی: شهرستان صومعه سرا

چکیده

شهرستان صومعه سرا علیرغم داشتن جاذبه های طبیعی  و جاذبه های فرهنگی  مانند آداب و رسوم ، سازه های تاریخی ، معماری روستایی و… نتوانسته جایگاه خود را نه تنها در سطح ملی، حتی در سطح منطقه ای و استانی پیدا کند. این امر موجب گشته است که این شهرستان برای گردشگران ناشناخته بماند. هدف از این مقا له بررسی و ارزیابی  گردشگری فرهنگی پنج سازه و بنای  تاریخی یعنی پل خشتی گوراب، پل گازروبار، حمام کسما، مناره بازار گسگر و ساختمان قدیمی آیت الله ضیابری و همچنین ارائه ی راهکارهایی  برای توسعه صنعت توریسم در این شهرستان می باشد. در این پژوهش از روش کتابخانه ای و اسنادی و روش میدانی استفاده شده است . کلیه ی مدارک و اسناد و داده های مرتبط با موضوع از منابع معتبر بوده است. یافته های پژوهش بیانگر این بود که به رغم اینکه شهرستان صومعه سرا در مسیر کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب و نزدیکی ساخت با مرکز کشور، مرکز استان، منطقه ی آزاد تجاری صنعتی بندر انزلی و گمرکات استان و…است و با وجود جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی که در این شهرستان وجود دارد، این شهرستان در هاله ای از گمنامی و خاموشی فرو رفته است و گردشگران از این شهرستان تنها به عنوان یک مسیر گذری و عبوری استفاده می کنند. بنابراین برای توسعه ی گردشگری شهرستان صومعه سرا اقدامات مدیریتی کارا  و برنامه ریزی مدون و صحیح ضروری به نظر می رسد.

مقدمه

با تکیه بر دلایل و شواهد تاریخی می توان ادعا کرد که استان گیلان دارای پشتوانه ی فرهنگی و تاریخی بسیاری است که خود نقش بسزایی در شکل گیری و توسعه ی فرهنگ و تمدن غنی ایرانی در دوره های قبل و بعد ازاسلام داشته است. از جمله ی این شواهد و قرائن می توان از : بناها و سازه های تاریخی، بافت های مردم شناسی، جاذبه های فرهنگی و اماکن مذهبی نام برد که در گوشه و کنار استان گیلان به شکل منفرد و پراکنده، دال بر قدمت تاریخی و فرهنگ و تمدن غنی این استان است.

بی شک این غنای فرهنگی- تاریخی در جذب گردشگری فرهنگی بی تاثیر نخواهد بود. از نظر فنی، گردشگری فرهنگی شامل حرکت انسان برای دیدن جاذبه های فرهنگی خاص همچون مکان های میراث فرهنگی، نشانه های زیبا شناختی و فرهنگی، هنرها و نمایش هایی که در خارج از مکان معمولی سکونت قرار دارد، می شود[۱۳،ص۳۵۳]. فرهنگ و تمدن آب ریزهای شمالی و البرز مرکزی در دنیای باستان یک فرهنگ نسبتا خالص و درون گرایانه بوده که بیش تر ریشه در خود داشته و به نسبت دیگر فرهنگ های باستانی ایران کم تر تحت تاثیر عناصر خارجی واقع شده است [۷ ، ص۱۴].

نمی توان انکار کرد که در این استان، مهم ترین عاملی که گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می کند شرایط و تنوع اقلیمی منحصر به فرد آنست. حال این سوال مطرح می شود که اگر بخواهیم توجه بخشی از این گردشگران را به سوی بناها و سازه های تاریخی استان معطوف کنیم، چه باید کرد؟

با توجه به قرار گرفتن شهرستان صومعه سرا در مسیر کریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب و نزدیکی ساخت با مرکز کشور، مرکز استان، منطقه ی آزاد تجاری – صنعتی بندر انزلی و گمرکات استان، می تواند گردشگرانی زیادی را به سوی خود جلب کند[۱۱، ص۲۰].

در مطالعه ی حاضر تلاش شده است تا برخی از سازه های تاریخی شهرستان صومعه سرا که در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده اند در راستای اهداف فوق مورد بررسی و معرفی قرار گیرد. این سازه ها عبارتند از:

۱. پل خشتی گوراب تولم، مربوط به دوره قاجاریه، که با شماره ۱۳۶۴ در تاریخ ۱۵/۸/۸۴ به ثبت رسیده است.

1. ۲. پل گاز روبار، مربوط به دوره ی قاجاریه، که با شماره ی ۱۷۸۱در مورخه ی ۱۲/۹/۷۵ به ثبت رسیده است.
2. ۳. حمام کسما، مربوط به دوره ی قاجاریه، که با شماره ی ۹۹۱۹ در تاریخ ۱۱/۶/۸۲ به ثبت رسیده است.
3. ۴. مناره بازار گسکر، مربوط به دوره صفویه، به شماره ی ۲۶۸۱ در تاریخ ۲۵/۲/۷۸ به ثبت رسیده است.
4. ۵. ساختمان قدیمی آیت الله ضیابری، مربوط به دوره ی قاجاریه، به شماره ۱۳۲۲۶ در تاریخ ۲۲/۵/۸۴ به ثبت رسیده است.[۹]

روش تحقیق در این مطالعه به روش توصیفی بوده و با استناد به مدارک و اسناد سازمان میراث فرهنگی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان و همچنین استفاده از روش کتابخانه ای و مطالعات میدانی صورت گرفته است. هدف از این تحقیق نیز شناخت و معرفی سازه های تاریخی شهرستان صومعه سرا و ارائه ی پیشنهادات در راستای جذب بیشترگردشگران این شهرستان می باشد.

معرفی منطقه ی مورد مطالعه

شهرستان صومعه سرا با وسعت ۶/۶۳۲کیلومتر مربع در فاصله ۲۰ کیلومتری شهررشت، در طول شرقی ۴۹ درجه و ۳ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۱ دقیقه و ۳۷ درجه و ۱۶ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی در غرب گیلان واقع شده است. از شمال به بندر انزلی و از جنوب به شهرستان فومن از شرق به شهرستان های رشت و شفت و از غرب به شهرستان های ماسال و رضوان شهر محدود است(شکل۱). براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای سه بخش مرکزی، تولمات و میرزاکوچک جنگلی و هفت دهستان کسما، طاهر گوراب، ضیابر، هندخاله، تولم، گوراب زرمیخ، مرکیه و پنجاه و دو روستا می باشد[۹].(شکل۲ )

شکل ۱: نقشه استان گیلان و موقعیت شهرستان صومعه سرا

شکل ۲: نقشه شهرستان صومعه سرا به تفکیک بخش و شهرستان

صومعه سرا با موقعیت جلگه ای، یکی از شهرهای جدید استان گیلان می باشد که در گذشته یکی از روستاهای کسما به شمار می رفت و نسبت به آبادی های اطراف خود از اهمیت کمتری برخوردار بود. مردم صومعه سرا به گویش گیلکی (بیه پس) تکلم می کنند. وجه تسمیه صومعه سرا به قولی برگرفته از نام عارف قرن چهارم و پنجم هجری قمری، شیخ عبدالله صومعه ای است که امروزه مزارش در اول جاده ی صومعه سرا- فومن قرار گرفته است.  به عقیده ای دیگر صومعه هایی که در این شهر وجود داشته است علت اصلی این نامگذاری بوده است. برخی نیز بر این باورند که چون در گذشته های دور در این منطقه گلی به نام صومعه وجود داشته، اسم آن از آن جا گرفته شده است.

سازه های تاریخی

۱- مناره گسگر

موقعیت جغرافیایی:

این مناره در مختصات جغرافیایی E ˝۵/۳۵ ′۱۴ ˚۴۹ و N ˝۵/۲۹ ′۲۱ ˚۳۷ قرار گرفته است و ارتفاع آن از سطح آب های آزاد، ۴۵ متر می باشد [۸ ،ص۲۶]. این اثر در ۹ کیلومتری غرب شهر صومعه سرا قرار دارد[۸].

مشخصات سازه:

این سازه که بین اهالی محل به نام منار معروف است برجی آجری است به ارتفاع حدود ۷/۱۵متر. ورودی این بنا در جنوب غربی آن واقع شده است و پلکانی مارپیچ با ۴۹ پله در داخل آن تعبیه شده است که به بام سطح برج منتهی  می شود [ ۸ ،ص۲۶].

به روایتی دیگر ارتفاع این مناره حدود ۲۰ متر است و مصالح ساختمانی آن از آجر و ملاط و گچ است. محیط دایره ای مناره از سطح زمین ۱۹ متر است.در بالای مناره تزیینی آجری دیده می شود و پایین تر از آن نیز دو ردیف تزیین دارد[۱۲،ص ۳۸۲].

نویسنده کتاب گیلان مشخصات مناره را این گونه بیان نموده است:

« ارتفاع مناره ۲۹ متر و قطر آن را در پایه ۷ متر و در بخش فوقانی ۳/۵ متر است و منار شکلی مخروط دارد. یک ستون نگهدارنده در وسط به عنوان تکیه گاه به ابعاد ۵۵× ۵۵ سانتی متر به پلکان مارپیچ داخلی و جداره ی بیرونی منار ایستایی داده است. جز در قسمت فوقانی که دو نوار آجرکاری تزیینی آن را زینت داده است در سایر قسمت ها کاملا ساده و بی آلایش است» [۱، ص۵۴۸].

این بنا تمامااز آجر ساخته شده است. ابعاد آجرها ۵ ×۲۰×۲۰ سانتی متر است. در ار تفاع حدود ۵ متری این برج یک نوار به پهنای حدود ۲۵ سانتی متری به بدنه بیرون آن دیده می شود که معلوم نیست آیا محل ایجاد کتیبه بوده یا صرفا عنصری تزیینی برای از بین بردن یکنواختی نمای بیرونی برج است. ورودی این بنا دارای تاقی جناقی است و در و دیوار برج در مجموعه ی سه شیار عمودی(شکل۳)که احتمالا کارکرد نورگیر داشته باشد، ایجاد شده است[۸،ص۲۶].

مناره ی مزبور در دهه ی ۱۸۳۰ میلادی با ارتفاع ۳۰ متر ثبت شده که بعدها به دلایلی از جمله تیر اندازی و اصابت گلوله ی توپ توسط روس ها، ارتفاع آن به ۲۰ متر کاهش یافته و سپس در زلزله خرداد ماه ۱۳۶۹ قسمت اعظمی از آن فرو ریخت [۲،ص۱۶۹] (شکل ۴).

در سال های اخیر بخش های قابل ملاحظه ای از قسمت پایین برج و نیز بخش هایی از قسمت های فوقانی آن مرمت شده است. پایین مناره را تا دو متر ارتفاع با سیمان مرمت کرده اند[۱۲،ص ۳۸۲].

پیشینه ی تاریخی:

این مناره آجری بر سر راه یک جاده ی قدیمی معروف به شاه عباسی، واقع شده است و یادآور مناره های عظیم سلجوقی در دیگر مناطق ایران است. تاریخ بنای آن دقیقا معلوم نیست. زیرا کتیبه ای که تاریخ بنا و بانی آن را معرفی کند وجود ندارد[۱،ص۵۴۸].

رابینو آن را مربوط به دوره ی سلجوقی می داند. در روایات محلی بنای این مناره را به «چل گوش چمنی» منسوب می کنند. او در زمانی که با اقتدار حکومت می کرد اعلام داشت که می خواهد با خدا مبارزه کند و برای صعود به آسمان دستور ساختن چنین مناره ای را داد[۵،ص۵۶۰].

شکل ۳ :مناره گسگر

اما احتمالا این بنا در دوره ی صفویه ساخته شده باشد که آن زمان در غرب گیلان خاندان اسحاقی حکومت  می کردند. [۹]

ستوده در کتاب خویش می نویسند: «راز بنای این مناره بر ما پوشیده است. چه روزی که در تمام این مناطق جنگل عظیم بوده است و نه به کار کسی می آمده است و نه کسی می توانسته بالای آن دیده بانی کند. اگر برای گیلان عجایب هفتگانه ای قائل شویم این مناره یکی از آن ها تواند بود…»[۱۰،ص ۱۹۴-۱۹۵]. ولی از نظر بهره برداری احتمالا به منظور تعیین زمان دقیق طلوع و غروب خورشید استفاده می شده است.

ضمنا ایشان از کتاب گیلان، نوشته رابینو به نقل می نویسند: «در مناره بازار بر سر راه گسگر مناره ای است که بدنه آن را کسی سوراخ کرده است سر آن خراب و قسمتی ازآن افتاده است. داخل مناره پلکانی دارد. این مناره را به منظور نگهبانی ساخته اند. ارتفاع آن به ۳۰ متر می رسد و معروف است که شخصی به نام چل گوش چمنی آن را بنا کرده است.»

مناره ی دیگری شبیه مناره یاد شده در روستای کلده از آبادی های نزدیک فشخام در دو کیلومتری جنوب غربی صومعه سرا به ارتفاع حدود ۴ متر باقی مانده است و شباهت های بسیاری به برج مناره بازار دارد اهالی محلی معتقدند که این مناره در سال های گذشته طول بیشتری داشته و به مرور آجر های آن به دلیل شرایط آب و هوا از بالا فرو ریخته و از پایین نیز در دل خاک فرو رفته است. اعتقاد جالب دیگری که در محل وجود دارد، روایت وجود راه زیر زمینی از برج مناره بازار به برج روستای کلده است[۱۲، ص ۳۸۲].

شکل۴: پلان مناره گسگر

۲- حمام کسماء

موقعیت جغرافیایی:

این حمام در مختصات جغرافیایی E ˝۲/۴۹ ′۲۰ ˚۴۹ و N ˝۱/۴۶ ′۱۷ ˚۳۷ قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح آب های آزاد ۱۵ متر می باشد[۸ ،ص ۱۲]. این بنا در بخش کسما ی شهرستان صومعه سرا ، درخیابان سردار جنگل کسما واقع شده است. دهستان کسما با ۳۷ آبادی در بخش مرکزی شهرستان صومعه سرا و به فاصله ۲ کیلومتری این شهر قرار گرفته است. این دهستان در گذشته های دور دارای بازارها و کاروان سراهایی بوده که شب ها به وسیله ی در وازه هایی بسته می شد.

مشخصات سازه:

حمام کسما دارای پلانی چند ضلعی است که طول بلندترین ضلع آن (ضلع جنوبی)۵/۱۲ متر است. در انتهای غربی همین ضلع یک فرو رفتگی تقریبا هلالی شکل در کنج بنا دیده می شود(شکل ۵). ورودی حمام در ضلع شرقی آن قرار دارد. سقف بنا دارای ۹ گنبد است که ۶ گنبد از همه بزرگتر و به یک اندازه است (شکل ۶). بر بالای این گنبدها گنبد کوچک تر دیده می شود که به خاطر نور دهی به فضای داخلی حمام، دارای سوراخ های گردی است(شکل۷). پوشش این گنبدها همگی از سیمان است که احتمالا جزو مرمت های بعدی بنا به شمار می روند. بر اساس گفته های اهالی محل، این حمام تا سال ۷۴ مورد استفاده بود[۸،ص۱۲].

فضاهای تشکیل دهنده این بنا همچون دیگر حمام های سنتی بوده که شامل سربینه، میان در، صحن اصلی (مرکزی)، نظافت خانه، فضای شستشو، خزینه، سرد درون و گرم درون می باشد. پوشش فضاهای مختلف ، سقف بنارا به عهده داشته که گل جام های تعبیه شده به روی آن ها نور و تهویه مورد نیاز فضاها را تامین می کرده است. [۹]

پیشینه تاریخی :

بازار حمام قدیمی کسما در اواخر دوران قاجاریه و در مرکز دهستانی با همین نام و در میان بافت قدیمی بازار احداث گردیده است. بافت اطراف حمام را کوچه ها و معابر تشکیل داده و به نظر می رسد که ایام شلوغ و پراستفاده ای را گذرانیده است. خزینه این حمام در سال ۱۳۴۲ به دستور متصدیان بهداشت مسدود و مخزن های آب سرد و گرم بتونی جدیدی بر روی سقف و در پشت بنا احداث گردید که آب مورد نیاز حمام را تامین می نمود[۹].

مرمت و بازسازی:

آخرین مرمت این حمام حدود ۷۰ سال پیش بوده است و بخشی از آن نیز با گسترش شهرسازی و لزوم احداث خیابان ویران شده است. این حمام دارای دو حوض آب سرد و آب گرم بوده است و آب آن نیز از آب رودخانه و قنات تامین می شده است. در قسمت های مختلف حمام معمار با استفاده از پوشش گنبدی و عرق چین های زیبا به سقف کردن همت گماشته است[].

شکل ۵:  پلان حمام کسما

شکل ۶: حمام کسما

شکل ۷: تصویری از نور گیرهای حمام کسما

۳- پل گاز روبار:

موقعیت جغرافیایی:

این پل در مختصات جغرافیایی E ˝۸/۴۸ ′۲۰ ˚۴۹ و N ˝۹/۴۷ ′۱۷ ˚۳۷ قرار گرفته است و ارتفاع آن از سطح آب های آزاد ۱۶ متر می باشد [ ۸ ،ص۷]. این پل در حاشیه ی شرقی شهر صومعه سرا، بر سر راه جاده ی اصلی این شهر به رشت (به فاصله ۲/۱ کیلومتر از شهر صومعه سرا)، به روی رودخانه ای به همین نام قرار دارد.

مشخصات سازه:

پل گاز روبار دارای طول ۵/۴۸ و عرض۵/۴ متر است. مصالح ساخت این پل تماما از آجر به ابعاد ۵×۱۹×۱۹سانتی متر است. روگذر پل از هر سو دارای شیب ملایمی به سمت مرکز پل است. این پل دارای یک چشمه ی اصلی در مرکز و چهار چشمه ی فرعی در دو طرف است. پهنای چشمه ی اصلی پل حدود ۹ متر است. چشمه های فرعی دو سوی چشمه ی اصلی باریک ولی ارتفاع آن ها زیاد است. پهنای این چشمه ها ۵/۱متر است. در دو سوی این چشمه های فرعی، دو چشمه ی فرعی دیگر قرار دارند که پهنای آن ها بیش از ارتفاعشان است و به ۵/۴ متر می رسد(شکل ۸). ارتفاع نقطه ی مرکزی راس پل از سطح امروزی آب رودخانه حدود ۵/۴متر است. تاق چشمه ها با استفاده از آجر و به شکل جناغی ساخته شده است(شکل ۹)[].

مرمت و بازسازی:

در سال های اخیر این پل مرمت شده است و اکنون در وضعیت حفاظتی خوبی است. به فاصله ۳ متری این پل، پل جدیدی ساخته شده است که محل عبور وسایل نقلیه است [۸ ،ص۷].

شکل ۸: پلانی از پل گازروبار و وضعیت چشمه های اصلی و فرعی آن

 

 

شکل ۹: تصویر پل گازروبار

۴- پل خشتی گوراب

موقعیت جغرافیایی:

این پل در مختصات جغرافیایی E ˝۷/۴۶ ′۲۳ ˚۴۹ و N ˝۹/۱۹ ′۲۰ ˚۳۷ قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح آب های آزاد ۱۶ متر می باشد. [ ۸ ،ص۵۸]. در منتهی الیه شمال غربی گوراب از توابع شهرستان صومعه سرا و بر روی رودخانه گاز روبار واقع شده است. این پل شباهت بسیاری زیادی با پل مرغانه پرد دارد[۴، ص۸۲].

مشخصات سازه:

پل خشتی گوراب پلی است آجری با طول ۲۴ متر و پهنای رو گذر به ۵/۴ متر بالغ می شود(شکل۱۰). در این جا برخلاف مرغانه پرد، به روی بخش روگذر، آجر فرش یا سنگفرش دیده نمی شود و احتمال دارد از بین رفته باشد. دیوارهای حفاظ دو طرف رو گذر تا ارتفاع حدود ۸۰ سانتی متر باقی مانده اند. ضخامت این دیوارها حدود ۳۰ سانتی متر است (شکل ۱۱). آجرهای به کاررفته در ساخت این پل ۴تا۵×۲۴تا۲۲×۲۴تا۲۱ سانتی متر است. این پل نیزدارای یک چشمه ی اصلی مرکزی به عرض ۹متر و دو چشمه ی کوچک جانبی به عرض ۵/۱ متر است. نیمی از چشمه ی شرقی پل ویران شده و چشمه ی غربی کامل پوشیده از پوشش گیاهی است. این پل نیز در دو انتهای رو گذر با یک شکست به دو بازوی ساخته شده از آجر منتهی می شودکه حدود ۴متر بر راستای پل ادامه می یابند. بازوی شرقی پل کاملا زیر پوش گیاهی از نظر مخفی است. ارتفاع راس پل تا سطح آب رودخانه حدود ۳/۵ متر است[ ۸،ص۵۸].

جهت پل شرق- غربی است و دارای یک دهنه با قوس جناغی است.مصالح به کار رفته در ساخت پل از آجر با ملات ساروج است.[۳ ؛ ص۸۹]

شکل ۱۰: نمایی از پل خشتی گوراب

 

 

شکل ۱۱: تصویر رو گذر پل خشتی گوراب

 

وضعیت کنونی گردشگری در شهرستان صومعه سرا

شهرستان صومعه سرا، علیرغم داشتن جذابیت های اقلیمی و طبیعی و جاذبه های گردشگری و تاریخی، به دلیل نا شناخته بودن، از دید بسیاری از مسافران پنهان مانده است. گمنام ماندن این شهرستان در سطح ملی و چه بسا در سطح استان و استان های همجوار موجب شده است تا نتواند به عنوان یک منطقه توریستی برای مسافران جاذبه داشته باشد. به طوری که عاملی برای دیدار مجدد از این شهرستان باشد.

داشتن تنوع چشم اندازهای طبیعی، معماری منحصر به فرد روستایی، سازه های تاریخی، و بسیاری از شواهد که می توانست  متناسب با داشته های این شهرستان، آن را در سطح ملی مطرح نماید.

از مهم ترین ویژگی های منحصر به فرد این شهرستان وجود تالاب در شمال آن (نرگستان) که از نظر زیست محیطی سیاحتی و اقتصادی دارای اهمیت ویژه ای است و زیستگاه گونه های مختلف پرندگان بومی و مهاجر و انواع آبزیان است که می تواند به عنوان اکوتوریسم جاذب گردشگر باشد.

معماری سنتی روستایی در صومعه سرا که با توجه به عوامل محیطی و شغل مردم روستا یعنی کشاورزی شکل گرفته است. هنوز روستاهایی در اطراف صومعه سرا وجود دارند که بافت سنتی خود را حفظ نموده اند. به طور کلی به غیر از موارد نام برده بالا و سازه های مورد بحث در تحقیق می توان در بیان دیگر جاذبه های گردشگری شهرستان صومعه سرا به موارد زیر نیز اشاره کرد :

غار نارنج پره تنیان، دهکده ییلاقی تنیان، خرابه های قدیمی گسکر در منطقه ی هفت دغنان، پل خشتی پرد، سرباغات چای و مزارع توتون، سید خروسه و بسیاری از زیارتگاه ها و اماکن مذهبی.

در مورد کلیه سازه های مورد بحث در این مطالعه، به جز مرمت هایی که در مراحل مختلف صورت گرفته است  اقدامات بایسته ای برای جذب گردشگر صورت نگرفته است. و لو اقدامات کم هزینه ای نظیر نصب تابلوهای راهنمای مناطق تفریحی و گردشگری که در مسیر عبور مسافران و گردشگران باشد. چه بسا می توان ادعا کرد که بسیاری از اماکن و زیارتگاه ها را خود اهالی شهرستان هم نمی شناسند. این امر باعث شده که در معرفی و شناساندن جاذبه های  شهرستان  حتی در سطح استان هم ضعیف عمل کنیم.کمتر گردشگری را می توان یافت که مثلا تنها به انگیزه دیده مناره ی گسکرات اقدام به سفر به صومعه سرا نموده باشد. بیشترین مسافران این شهرستان مسافرینی هستند که گذری از شهر عبور می کنند یا اتراق شبانه داشته اند که نمی توان آین افراد را در تعریف توریست گنجاند.

 

موانع و تنگناها:

1. ۱. رشد بی رویه شهرستان صومعه سرا به سمت شرق(به طرف رشت) در سال های اخیر موجب تمرکز بسیاری از امکانات و تاسیسات در این قسمت از شهرستان شده است و این امر ثابت ماندن و عدم رشد سایر قسمت های شهرستان را به دنبال داشته است.
2. ۲. کمبود امکانات اقامتی و رفاهی خصوصا در اطراف شهرستان، با توجه به پراکندگی سازه های تاریخی.
3. ۳. عدم شناخت توانمندی ها و پتانسیل های گردشگری شهرستان صومعه سرا به لحاظ تاریخی و طبیعی.
4. ۴. فقدان نظارت کافی و عدم اختصاص لازم جهت نگهداری و حفظ و مرمت اماکن باستانی و تاریخی.
5. ۵. ناشناخته ماندن شهرستان صومعه سرا در سطح کشور و حتی استان و یا استان های همجوار.

نتیجه گیری و پیشنهادات

برای ارائه ی پیشنهاداتی که جنبه ی اجرایی و کاربردی داشته باشد، شناخت ویژگی های اکولوژیکی و زیست محیطی از جمله پوشش گیاهی، فرسایش سطح زمین، شرایط آب و هوایی و تغییرات آن، شیب زمین، راه های دسترسی و… لازم و ضروری به نظر می رسد. توجه داشتن کافی به هرکدام از این ویژ گی ها می تواند در کیفیت ارائه پیشنهادات تاثیرمستقیم داشته باشد. پس با توجه به شرایط اقلیمی استان گیلان و با مد نظر قرار دادن سایر جذابیت های فرهنگی و یادمانی و طبیعی و…می توان به ارائه پیشنهادات زیر به تفکیک مکانی پرداخت:

الف – مناره بازار گسکر

• خرید زمین های کشاورزی اطراف مناره برای باز شدن فضای بیشتری جهت جذب گردشگران.
• با توجه به این که در اطراف منار زمین های کشاورزی زیادی وجود دارد می توان با ارائه راهکارهای مناسب و ایجاد جاذبه، نوعی چشم انداز های کشاورزی را هم برای توریسم به نمایش گذاشت.
• مراسم هایی چون لافند بازی وکشتی گیله مردی در چنین مکان هایی می تواند جالب و جذاب باشد.
• ایجاد حریم برای محدوده ی منار.
• احداث یک سرویس بهداشتی عمومی.
• احدات چایخانه و آلاچیق هایی برای استراحت ها ی کوتاه مدت گردشگران.
• اما به نظر می رسد ایجاد مزرعه های اقامتی و اشاعه ی فرهنگ آن، و نظارت سازمان میراث فرهنگی بر افرادی که در خانه های خود مزرعه های اقامتی ایجاد می کنند» می تواندراهکار مناسبی برای اسکان گردشگران باشد.

 

ب – حمام کسما

• بهترین پیشنهاد در مورد حمام کسما می تواند تغییر کاربری قسمتی از آن بنا به سفره خانه ی سنتی و یا چایخانه ی سنتی باشد. ازآن جایی که این حمام در سر خیابان اصلی کسما قرار دارد وبسیاری از گردشگران از این خیابان برای رسیدن به جاده ترانزیت استفاده می کنند لذابه نظر می رسد این تغییر کاربری می تواند پاسخگوی اهداف ما باشد.
• تبدیل نمودن حمام کسما به کاربری فرهنگی مانند کتابخانه. هم چنین از آن جایی که ساختمان «عمارت»که محل نشست سران میرزا کوچک خان بوده و فاصله ی چندانی باحمام کسما ندارد می توان از فضای داخلی جهت کاربری کتابخانه ای با اسناد نهضت جنگل نمود تا استفاده ای بهینه و در راستای هم از این دو سازه انجام داد.
• تبدیل کاربری بنا به مرکز هنرهای سنتی و صنایع دستی و نمایشگاهی در این زمینه.

ج –  پل گازروبار

فضای سبز زیبایی که حد فاصل بین پل گاز روبار و میدان انتظام شهر صومعه سرا قرار دارد (شکل ۱۳)، نیازمند یک بازنگری و تحول اساسی در راستای حصول به اهداف توسعه ی گردشگری می باشد. به نظر می رسد می توان از این فضا برای کاربری های خاص استفاده نمود. با توجه به این که شهرستان صومعه سرا در موقعیت ارتباطی مناسب و درراه یک جاده بین المللی و ترانزیت قرار دارد، سالانه پذیرای جمع کثیرگردشگرانی است که یا به انگیزه سفر به شهرهای غرب گیلان مانند تالش و آستارا و انزلی و… اقدام به مسافرت نموده اند. این مسافران در طول مسیر و یادر کنار پارک ابریشم به خاطر استفاده از سرویس های بهداشتی اقدام به برپایی چادرهای مسافرتی خود می نمایند. با این وصف به نظر می رسد برای سوق دادن مسافران و گردشگران به سوی جاذبه های گردشگری این شهرستان می توان این اقدامات را انجام داد:

• احداث بنا، با معماری ویژ ه و مدرن روز و تقسیم بندی شده در این مسیر(فاصله پل گاز روبار تا میدان انتظام) جهت کاربری چند منظوره زیر:

1. ۱. بخشی از بنا اختصاص به بازارچه ای از محصولات کشاورزی استان گیلان.
2. ۲. بخشی از بنا اختصاص به ایجاد نمایشگاهی فصلی از صنایع دستی استان گیلان.
3. ۳. بخشی از بنا اختصاص به سالن غذا خوری فروشگاه های مواد غذایی، نمازخانه و سرویس های بهداشتی مطابق با سلایق امروز گردشگران.
4. ۴. بخشی از بنا اختصاص به زنده کردن برخی از آداب و رسوم شهرستان و یا استان که تقریبا به فراموشی سپرده شده است. مانند لافند بازی، کشتی گیله مردی، اجرای زنده نوروزی خوانی و گل گل چهارشنبه، (برای مسافران و گردشگران توریسم بهاری، که در تعطیلات نوروزی اقدام به سفر نموده اند)، اجرای نمایش عروس گوله (نمایشی است همراه با آواز و دارای مفاهیم اخلاقی و تربیتی)، مراسم گیشه بوری مربوط به ازدواج ، که مراسمی همراه با ساز و نقاره و ترانه خوانی وشادمانی است.
5. ۵. نمایشگاهی از پرندگان تاکسودرمی شده خاص و مهاجر تالاب نرگستان صومعه سرا مانند گیلار، فیتوش، خوتکای پر سفید
6. ۶. ساخت ماکت از سایر نماد های تاریخی شهرستان مانند حمام کسما برای ایجاد پیشینه ی ذهنی در گردشگران.

از آ نجایی که در این مسیر  پارک ابریشم با امکانات تفریحی مناسب کودکان وجود دارد می تواند برای گردشگران کوچک نیز مفرح وجذاب باشد.

• تهیه بروشور هایی برای ترغیب گردشگران به سوی سایر نقاط دیدنی شهرستان.
• نصب تابلوهای راهنمای مکان های تاریخی در طول مسیر.
• پاکسازی و زباله زدایی محدوده ی رود خانه و اطراف پل و مهیا سازی شرایطی که گردشگر بتواند در کنار رودخانه قدم بزند.

 

شکل ۱۲: نمایی از منطقه طرح پیشنهادی. حد فاصل میدان انتظام –پل گازروبار

 

د- پل خشتی گوراب

پل خشتی گوراب در روستای گوراب در میان سکوت و تنهایی خود گم شده است. آن قدر فضای آن محیط زیبا و آرام بود که احساس می شود هر نوع برنامه ریزی برای جذب توریسم آرامش و سکوت آن جا را بر هم خواهد زد. با توجه به چشم انداز زیبای پل که خفته در میان شاخ و برگ درختان و گیاهان بود و درختی عظیم که مانند محافظی از آن نگهداری می کرد، به نظر می رسد تنها پیشنهاد جذب توریسم می تواند آماده کردن شرایط لازم جهت ماهیگیری در آن فضای آرام باشد.

 

گردآورنده : خانم  مریم واقف

منبع: سایت کرکان بندرانزلی (www.karkan.ir)

منابع و ماخذ:

۱-     اصلاح عربانی ابراهیم، (۱۳۷۴)، کتاب گیلان، جلد اول، انتشارات گروه پژوهشگران ایران.

۲-     پندی،کیوان، (۱۳۸۴)، سرزمین و مردم فومنات، نشر حق شناس، رشت

۳-     جهانی ولی، (۱۳۸۶)، جاذبه های تاریخی گیلان، فرهنگ ایلیا، رشت

۴-     جهانی ولی، (۱۳۸۶)،گسکر شهر مدفون شده در جنگل هفت دغنان صومعه سرا، فرهنگ ایلیا، رشت

۵-     رابینو.ه.ل.، (۱۳۶۶)،گیلان، ترجمه ی جعفر خمامی زاده ، انتشارات طاعتی، رشت

۶-     رابینو .ه.ل.، (۱۳۵۰)، ولایات دارالمرز ایران، ترجمه جعفر خمامی زاده، بنیاد فرهنگ ایران

۷-     رحیمه، فرنگیس، طرح و بهسازی محلات فرسوده ی تهران(بازار عودلاجان)، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، مجله اثر، شماره ۳۲

۸-     زیدی، محسن، بررسی و شناسایی بناها و محوطه های تاریخی شهرستان صومعه سرا (تحقیق و بررسی)پژوهشکده ی باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان،موسسه بینش پژوه

۹-     سازمان میراث فرهنگی استان گیلان، مدارک و اسناد و پلان و نقشه.

۱۰-  ستوده، منوچهر، (۱۳۴۹)، از آستارا تا استر آباد، ج اول، انجمن آثار ملی

۱۱-  سند توسعه ی شهرستان صومعه سرا، (۱۳۸۴)، مصوبه شورای برنامه ریزی و توسعه ی استان ، ناشر سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان

۱۲-   طاهری علی، راهنمای زیارت و سیاحت در گیلان، ج اول، نشر پوینده، تهران۱۳۷۵

۱۳-  غلامی بی مرغ، یونس و دیگران، (۱۳۸۶)، جغرافیا گردشگری و توسعه ی پایدار(مجموعه مقالات)،  دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلام شهر