وضعیت جغرافیایی:

این روستا در منطقه جلگه ای و در کنار جاده کپورچال – آبکنار و در طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۱۷ دقیقه عرض جفرافیایی ۳۷ درجه و ۳۱ دقیقه واقع است.

که از نظر ثبتی جزو بخش ۷ حومه بندرانزلی و شماره سنگ ۳ و مسافتش تا کپورچال ۱۳ کیلومتر و تا بندرانزلی ۳۳ کیلومتر می باشد.

محمدود است : از شمال بمرداب انزلی و از جنوب به جیره سر و از مشرق به اشپلا و از مغرب به خمیران .

وجه تسمیه :

چون اهالی سادات بودند و در گذشته به سادات احترام فوق العاده میگذاردند لذا مقامات دولتی اهالی را از پرداخت مالیات معاف  مینمایند.

قدمت روستا:

رابینو از معاف – معافان – معاف محله  یاد کرده که از نظر جغرافیایی در مناطق غیر از دهکده های آبکنار مندرج در صفحه ۱۲۲ ولایات دارالمرز است. مثلا در ص ۱۲۸ در تعریف از جمعیت شاندرمن می نویسد:

(دهکده معاف مسکن کردان معافی است  که در اصل از زنجان یا خلخال به این منطقه آمده اند و ((هنتش)) این مردم را از فرقه داودی یعنی علی اللهی میداند).

و در ص ۱۲۶ می نویسد:

(اینک اسامی دهکده های دیگری که بمن داده اند و در فهرست نامی از آنها برده نشده است و در آبکنار : اشپلا و معافان ) که در سال ۱۹۱۱ برابر سال ۱۹۱۱ برابر با ۱۲۹۰ شمسی معاف جزو دهکده های آبکنار و تابع طالشدولاب بوده است.

آقای احمدی ؛ محمدی معاف کارمند بازنشته دادگستری که از خانواده های قدیمی معاف می باشد .اظهار میدارد:

(آنچه مسلم است .قدمت روستای معاف بیش از ۲۰۰ سال میرسد زیرا قبرستان جدید حدود یکصد سال سابقه دارد در حالیکه از قبرستان قدیمی آثاری وجود ندارد).

اقوام اولیه :

آقای احمد محمدی معاف در این باره میگوید :

(ابتدا هفت خانوار که همه آنان سادات بودند به معاف وارد شدند و خانواده های قدیمی میر معاف – موسوی معاف – حسینی معاف –محمدی معاف می باشند.

در گذشته بزرگ روستای معاف مرحوم میرزا جان بوده که در محل از معروفیت خاصی برخوردار بوده است و نامبرده با نیزه بشکار خوک جنگلی میرفت وقتی نیزه را به بدن خوک فرو میکرد ؛ خوک را با نیزه بلند مینمود.

نامبرده اجداد اولیه خانواده های هفتگانه معاف را اینگونه معرفی کرده است .

*مرحوم محمد علیخان «آقای احمد محمدی معاف فرزند سیف الله ؛ فرزند مرحوم میرزا جان فرزند محمد علیجان).

*کربلائی سید احمد میر معاف.

*مشهدی سید نورالله موسوی معاف که دارای رمه اسب بود.

*کربلائی سید جعفر موسوی معاف .

*مشهدی سید یحیی حسینی معاف ؛ که از قزوین به معاف وارد گردید.

*مشهدی رمضانعلی عاشوری معاف.

*مشهدی عباد ؛ عبادی معاف.

جمعیت طبق  سرشماری رسمی :

در سال ۱۳۳۵ شمسی     ۳۱۸ نفر     ۱۴۱ مرد     ۱۷۷ زن

در سال ۱۳۴۵ شمسی    ۳۵۷ نفر      ۱۵۵ مرد     ۲۰۲ زن       در ۵۸ خانوار.

در سال ۱۳۵۵ شمسی    ۳۳۳ نفر      ۱۶۵ مرد     ۱۶۸ زن       در ۶۲ خانوار.

در سال ۱۳۶۵ شمسی    ۳۶۴ نفر      ۳۶۴ نفر     در ۶۴ خانوار  که ۲۳۹ نفر باسواد می باشند.

کشاورزی :

آمار کشاورزی سال ۱۳۶۶ شمسی که وسیله اداره کشاورزی که از  طریق آگاهان محلی  بدست آمده بشرح زیر است:

وسعت کل روستا ۵/۶ کیلومتر مربع جمعیت ۳۵۰ نفر با ۷۰ خانوار – زیر کشت : برنجکاری ۸۵ هکتار – صیفی کاری ۱۵ هکتار – توتونکاری ۵۰ هکتار – سبزیکاری نیم هکتار – حبوبات ۲ هکتار – باغ میوه ۳ هکتار – تعداد گاو نر و ماده ۳۰۰ راس – گوساله ۱۵۰ راس  – گاومیش ۴۵ راس – اسب ۳۰ راس – طیور ۲۲۰۰ قطعه – تیلر ۱۵ دستگاه – پمپ آب ۱۰۹ دستگاه – خرمنکوب ۸ دستگاه .

در معاف در سال ۱۳۶۷ شمسی ۳۱ نفر نوغان داری کرده ۱۰۱ جعبه تخم نوغان مصرف کرده اند (که با احتساب هر جعبه ۳۰ کیلو ) حدود ۳۰۳۰ کیلو برداشت پیله ابریشم داشته اند.

ضمنا در سال ۱۳۶۳ شمسی این روستا دارای ۱۱ کندوی عسل سنتی و ۴۵۰۰ کندوی جدید داشته است و کشاورزان از یک رودخانه دائمی بنام « رود و اویلا » استفاده مینمایند.

متفرقه:

مدارس: دبستانی در سال ۱۳۴۳ وسیله دولت با سه کلاس و ۲۳ دانش آموز و سه معلم احداث گردید که زمین آنرا خانم خیری بنام مرحومه مشهدی گرجی ( مامای محله ) بمدرسه اهدا نمود.

طبق آخرین آمار در خرداد سال ۱۳۶۸ شمسی دارای یک دبستان مختلط بنام  فیروز بخشی معاف دارای ۵ کلاس با ۷۰ دانش آموز و ۶ معلم می باشد.

درمانگاه ندارد.

حمام: دارد ولی مورد استفاده قرار نگرفته.

آب و برق : از آب لوله کشی و چاه نیمه عمیق و مخزن آب فلزی هوایی استفاده مینمایند. برق روستا از طریق شبکه برق تامین میگردد.

مساجد : مسجدی در معاف است ولی با اهالی روستای اشپلا شریک هستند.

مرحوم مشهدی سید نورالله – کربلائی سید جعفر موسوی – مرحوم آقا سید یحیی موسویان بانیان مسجد بوده اند و تاکنون چند بار آنرا تعمیر نموده اند تا اینکه در سال ۱۳۵۷ شمسی  مسجد را که قبلا سرپوش ملچ داشته نوسازی ؛ دیوارهای آنرا از آجر و سرش را حلب نمودند.

مزار:از قدیم الایام قطعه سنگی مکعب شکل با ابعاد جدود ۴۰ * ۸۰  و ارتفاع ۶۰ ساتنی متر که داخل آن هم خالی و مثل گهواره بوده و در آن آیات قرآنی حک شده بود و بگهواره حضرت زهرا معروف و روی بدنه آن سنگ  شمشیر و عکس حصرت علی اکبر (ع) بوده که ابتدا در گورستان قدیمی در « غاردار » وجود داشت که قدیمی ها میگفتند  از عرش آمده است . تا اینکه در حدود سال ۱۳۵۴ مرحوم سرورامید معاف با اجازه کتبی اداره اوقاف تصمیم گرفت که روی این سنگ مقبره بسازد که ابتدا دورش را دیوار میکند بعد در یک نیمه شب در حدود ۳ متر زمین داخل آنجا را حفر مینماید ؛ زیرا اطلاع داشت آنجا گنجینه ای وجود دارد ولی بجای دفینه یک جمجمه پیدا میکند که با جمجمه سرهای مردم امروزی خیلی بزرگتر و شاید حدود چهار برابر بوده است که ناچارا همانجا دفن مینماید.

این سنگ که مورد احترام اهالی معاف و روستاهای اطراف بوده در حدود سال ۱۳۵۸ بطور ناگهانی ناپدید شده  حال ؛ چه کسی یا کسانی و چگونه آنرا برده و کجا برده اند اطلاعی در دست نیست .

نگارنده در شهریور ۱۳۲۰ شمسی که بعلت بمباران انزلی بآن نواحی رفته بود آن سنگ را مشاهده نموده است.

گورستانها:گورستانی در محوطه مسجد معاف است که حدود یکصد سال قدمت دارد و شاید مسجد را در آن گورستان احداث کرده باشند ولی گورستان قدیمی در جنوب شرقی معاف و در نزدیک به محلی بنام قلعه حسن بوده که فعلا آثاری از آنها وجود ندارد و یک درخت آزاد قطور در آن وجود داشته که در محیط آن بیش از ۱۰ متر بوده است .اسم این درخت را محلی ها « غاردار» می گفتند که غارهای زیادی روی آن لانه داشته که بدان معروف بوده است و « درخت هم بزبان محلی یعنی دار ».

قلعه حسن: خندقی بوده که روستای « اشپلا » و معاف را از هم جدا میکرد که پهنای آن خندق حدودا ۳ تا چهار متر و گودی آن ۳ متر بوده  و از لوله کله « منظور نیزار است – ن » سیاه کیشی از شمال به جنوب امتداد داشته است . که حدود دو کیلومتر طول آن بود.

اماکن اقتصادی:

در روستای معاف تا مهر ۱۳۳۸ هیچگونه مغازه ای وجود ندارد و اهالی مایحتاج خود را از روستای خمیران تامین مینمایند.

ضمنا آقای سید اصغر موسوی معاف به نقل از پدرش حاج سید رضا موسوی اظهار میدارد که :

(روزی مرحوم کمپانی مالک معاف و دهات اطراف با دوازده سوار به منزل پدرش مرحوم کربلائی سید جعفر آمده هیزم های انبار شده اش را بعنوان اینکه جنگل هم در مالکیت وی می باشد وسیله عوامل خود بزور جمع آوری و در میان کرجی ها حمل تا به انزلی برساند . مرحوم سید جعفر شال سبز را از کمرش باز و روی قطعه چوبی نهاد . با داس ریز ریز و بروی هیزم ها میپاشد. با اینکه مرداد ماه و مرداب ساکت بود ناگهان طوفانی برخاست و هیزم ها و سرنشینان  کرجی ها بمرداب افتاده تعدادی غرق و مرحوم کمپانی بسختی نجات یافته و نزد مرحوم سید جعفر آمده طلب بخشش میکند . پدر او را می بخشد بشرطی که دیگر بآنطرف نیاید

منبع: کتاب تاریخچه بندر انزلی جلد اول نوشته عزیز طویلی صفحات ۸۲۳ الی ۸۲۸  

تذکر: « کلیه حقوق و مطالب این مطلب محفوظ بوده هر گونه کپی برداری نیاز به مجوز کتبی از نویسنده کتاب تاریخچه بندرانزلی جناب آقای عزیز طویلی میباشد . »