روزی روزگاری آدم ها در دل طبیعت زندگی می کردند اما کم کم از طبیعت فاصله گرفتند و این فاصله سبب شد که آدم های امروزی هر از گاهی هوس کنند برخی از آنچه در طبیعت بوده، در زندگی خود داشته باشند؛ از گل و گیاهان آپارتمانی گرفته تا حیوانات اهلی. طبیعتا ورود این حیوان ها به زندگی آدم ها مثل سایر فرآیندهای جدید زندگی، مزایا و معایبی دارد و یکی از آن معایب، بیماری هایی است که قابلیت انتقال از این حیوان به انسان را دارند. با دکتر سیدجاوید آل داوود، دامپزشک و عضو هیات علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، درباره همین موضوع گفت وگو کرده ایم.

▪ آقای دکتر! در این گفت و گو می خواهم سوال هایی از شما بپرسم که شاید خیلی به هم مربوط نباشند اما سوال بسیاری از خوانندگان ما در خصوص نگهداری از حیوانات اهلی و خانگی است. اولین سوالم این است که آیا تمام بیماری هایی که حیوانات به آن مبتلا می شوند، قابل انتقال به انسان است یا نه؟

ببینید؛ انتقال بیماری، زمینه سلولی خاصی می خواهد؛ یعنی باید ویروس یا باکتری سطح سلول عامل را بپذیرد. از آنجا که شباهت سلولی انسان با انسان خیلی زیاد است و در عوض شباهت سلولی حیوان به انسان خیلی کمتر است، بنابراین بیماری هایی که بین انسان و انسان قابل انتقال هستند خیلی بیشتر از بیماری هایی اند که از حیوان به انسان قابل انتقال است. وقتی کودکی وارد مهدکودک یا دبستان می شود، اگر همکلاسی اش سرما خورده باشد، او نیز به احتمال زیاد سرما خواهد خورد ولی اگر حیوانی دچار عفونت تنفسی شده باشد احتمال ابتلای انسان به آن بیماری نزدیک به صفر است. بنابراین خیلی از بیماری ها در حیوانات وجود دارند که ممکن است برای خود حیوان کشنده باشد اما به انسان قابل انتقال نیست. فقط تعدادی از بیماری ها هستند که از حیوان به انسان قابل انتقال اند.

▪ و برای تمام این بیماری ها، دارو و درمانی وجود دارد؟

دیدگاه کلی در مورد کنترل بیماری های قابل انتقال از حیوانات خانگی یک دیدگاه علمی است و ما باید تابع مطالب علمی باشیم تا بتوانیم بر خیلی از مشکلات فایق شویم. کنترل بیماری های قابل انتقال یا مشترک بین انسان و دام باید تحت نظر یک متخصص دامپزشک باشد تا بتواند بیماری حیوان را درمان کند اما متاسفانه در کشور ما این سیستم وجود ندارد. به عنوان نمونه، در بیماری تب مالت اگر دام درمان نشود، تعداد زیادتری از افراد را بیمار می کند و کار درمان انسان ها به تنهایی کافی نیست. البته این تداخل در مسوولیت در مراکز دیگر هم دیده می شود؛ مثل کنسروهای ماهی که در ایران زیر نظر وزارت بهداشت مجوز می گیرند، در حالی که اگر این کنسروها بخواهند به اروپا صادر شوند حتما باید مجوز دامپزشکی داشته باشند چون از نظر بین المللی این وظیفه دامپزشک است نه پزشک، زیرا اوست که می تواند تشخیص دهد ماهی کنسروشده یا ناگت مرغ تولیدشده سالم است یا خیر.

▪ خب، حالا از نظر شما، آنهایی که از حیوانات خانگی نگهداری می کنند، برای پیشگیری از بیماری ها باید چه کار کنند؟

به استثنای پرندگانی که در قفس هستند و انسان به طور مستقیم با آنها در ارتباط نیست، حیوانات دیگری مانند سگ، گربه، سنجاب، همستر در تماس مستقیم با انسان ها هستند و در صورت بیمار بودن به یک بیماری مشترک می توانند انسان را آلوده کنند. البته سنجاب به عنوان حیوان خانگی شناخته شده نیست. به همین دلیل، بیماری های این حیوان شناخته شده نیست و طبیعتا واکسن و دارویی هم ندارد اما بیماری های دیگر حیوانات خانگی کاملا شناخته شده و درمان هم دارند. بنابراین افرادی که می خواهند به هر دلیلی از حیوانات خانگی نگهداری کنند، لازم است این نکته را بدانند که حیوانشان باید از نظر بیماری ها کنترل شود و اگر این کار را انجام ندهند و حیوان خانگی شان واکسینه نشود، در معرض برخی از خطرات و بیماری ها قرار خواهند گرفت.

▪ یکی از سوال هایی که خیلی از والدین می پرسند این است که آیا این جوجه های رنگی کوچک که کنار خیابان ها به فروش می رسند، برای انسان ها و به خصوص برای کودکان، بیماری زا هستند یا نه؟

این جوجه ها، جوجه های وازده مرغداری ها هستند و جزو جوجه های خوب محسوب نمی شوند؛ یعنی جوجه هایی هستند که رشد نمی کنند، ضعیف و بیمارند و از روند تولید خارج شده اند. بسیاری از مرغداری ها این جوجه ها را می کشند اما بعضی هم آنها را به صورت رنگ شده یا غیررنگی به مردم می فروشند. رنگی هم که به آنها می زنند جزو رنگ های خوراکی است؛ چون رنگ های صنعتی، جوجه ها را مسموم کرده و می کشد. معمولا این جوجه ها زنده نمی مانند و خیلی زود می میرند. بنابراین علاوه بر اینکه ممکن است آلودگی هایی را به انسان منتقل کنند، از نظر روانی هم ممکن است مرگ آنها کودکان را مبتلا به افسردگی کند.

▪ گاهی مردم از گربه هایی که در اطراف منزلشان رفت و آمد می کنند شکایت دارند و می گویند همین گربه ها ممکن است سبب آلوده شدن آنها و به خصوص زنان باردار شود. آیا این باور، درست است؟

ـ خب، بیماری ای که معمولا گربه را به آن متهم می کنند و آن را به عنوان یک بیماری خطرناک می شناسند بیماری توکسوپلاسموز است که عامل این بیماری را می توانیم گاهی در مدفوع گربه ای که به آن آلوده شده است، ببینیم. اما برخلاف باور عمومی، این میکروب روی مو یا پوست گربه وجود ندارد؛ زیرا گربه دایم خود را می لیسد و تمیز می کند. بنابراین شرط اول این است که گربه به این تک یاخته (توکسوپلاسما) آلوده شده باشد. شرط دوم این است که از طریق مدفوع گربه دفع شود؛ زیرا توکسوپلاسما همیشه در مدفوع گربه وجود ندارد و فقط در زمان های خاصی دفع می شود. بعد از آنکه عامل میکروبی دفع شد، در همان ابتدا بیماری زا نیست؛ بلکه باید ۲ تا ۳ روز در شرایط مطلوب رطوبتی و حرارتی مناسب بماند. تازه، آن وقت است که عامل می تواند آلوده کننده باشد؛ البته به شرط اینکه مدفوع گربه به نحوی وارد دستگاه گوارش انسان شود که احتمال این امر خیلی کم است. بنابراین عامل بیماری توکسوپلاسموز از طریق تنفسی آلوده کننده نیست و خطری ندارد اما به طور کلی، به افرادی که از گربه نگهداری می کنند یا احیانا گربه وارد باغچه منزلشان شده و مدفوع کرده، توصیه می کنیم که خاک آلوده شده به مدفوع گربه را داخل کیسه کرده و در سطل زباله بگذارند. راه دیگرش انتقال بیماری از طریق گوشت است. چون عامل توکسوپلاسموز در حالت رشد خودش در عضله های حیوان هایی مانند گوسفند و گاو آلوده می ماند و اگر گوشت خوب پخته نشود (مثلا کباب شود که معمولا وسط گوشتش خام می ماند یا به صورت همبرگر طبخ شود) می تواند به راحتی انسان را مبتلا کند و خطر ابتلای انسان از این راه تقریبا بیشتر است. با این حال، خطر توکسوپلاسموز فقط زمانی است که زنان باردار را در ۳ماهه اول بارداری آلوده کند؛ البته به شرطی که قبلا آلوده نشده باشند ولی اگر خانمی قبلا آلوده شده و ایمنی پیدا کرده باشد، خطری او و جنینش را تهدید نمی کند. به همین دلیل، معمولا به زنان باردار توصیه می شود در ۳ماهه اول بارداری گوشت پاک نکنند زیرا اگر گوشت آلوده باشد ممکن است دستشان به کیست های ریز میکروب، آلوده شده و آن را به دهانشان بزنند. پس خانم ها باید همه گوشت ها را آلوده فرض کنند.

▪ گاهی پیش می آید که حیوانات خانگی به انسان چنگ می زنند و پوست را خراش می دهند. آیا این خراشیدگی پوست می تواند مشکل ساز باشد؟

ـ عاملی وجود دارد تحت عنوان بارتونلا هنسلا. البته هنوز مکانیسم های بیماری زایی این عامل مشخص نشده است اما گاهی اوقات ممکن است در اثر خراش پنجه گربه بیماری ای که به نام «تب خراش گربه» شناخته می شود، در انسان ایجاد شود. این بیماری خطرناک نیست و یک نوع واکنش بدن و گره های لنفاوی به عامل وارد شده به پوست است و درمان می شود. این تنها موردی است که ممکن است اتفاق بیفتد. مشکل اصلی در گازگرفتگی حیوان ها است که همانند یک زخم ناشی از بریدگی ممکن است سبب ایجاد عفونت در زخم شده و حتما باید زخم به سرعت شست وشو داده شده و ضدعفونی شود.

▪ و سوال آخر اینکه اگر مرغ خانگی بیمار باشد، می تواند بیماری خودش را از طریق تخم مرغ منتقل کند یا نه؟

ـ تنها بیماری مهمی که از مرغ به تخم مرغ منتقل می شود، میکروب سالمونلا یا بیماری حصبه یا شبه حصبه است. بنابراین اگر تخم مرغ خام یا نیمه پخته استفاده شود، می تواند میکروب را به انسان هم منتقل کند. به همین دلیل توصیه می کنیم که چه تخم مرغ و چه محصول های دامی را به صورت کاملا پخته مصرف کنید.

منبع:روزنامه سلامت