قلعه لیسار را سلسال هم می نامند. سلسال در لغت به معنی  آب خنک و خوشگوار است و از آنجایی که در ساخت قلعه ها، آب و آب انبار همیشه به عنوان یک موضوع مهم در نظر گرفته می شد، به نظر می رسد نامگذاری این قلعه به سلسال با نظریه ای درباره حمل آب بسیار خنک و خوشگوار این قلعه از طریق لوله های سفالین (تنبوشه) به آب انبار مرتبط باشد. هرچند که نظریه دیگری هم در خصوص حمل آب باران از سقف و از طریق تنبوشه ها به آب انبار این قلعه وجود دارد.

با این حال عده ای دیگر معتقدند که نام اصلی این قلعه با املای صلصال درست است که در لغت به معنای گل خشکیده ورز داده شده و آماده جهت کوزه گری و سفالگری است که با توجه به طبیعت این منطقه و خاکهای رسی قرمز و زرد رنگ حاصل از فرسایش دامنه های کوهستانی تالش درست به نظر می رسد.

ساختمان قلعه لیسار

قلعه لیسار از دو قسمت تشکیل شده است، نخست بخش خارجی که محوطه نسبتاً وسیعی را در بر می گرفته و توسط دیوار ستبری از زمینهای اطراف جدا شده است.

از این دیوار خارجی که از سنگ رودخانه ای قرمز و تقریبا یک دست ساخته شده بود اکنون چیزی به جای نمانده و تنها بقایای سنگهای به کار رفته در حصار خارجی در گوشه و کنار آن به صورت توده های انبوه مشاهده می شود.

بخش داخلی قلعه که بر روی صخره سنگی قرار دارد دومین قسمت آن را تشکیل می دهد و اکنون نیز بقایای آن بر جای مانده است.

ساختمان قلعه طوریست که در تمام جهات اصلی و فرعی به اطراف اشراف داشته و ساکنان قلعه از بالای آن می توانستند کلیه تحرکات را در شعاع خارج قلعه زیر نظر داشته باشند.

مساحت تقریبی کوهی که این قلعه بر آن قرار گرفته است ۴۰ متر در ۵۰ متر است که به علت روئیدن درختان زیاد و بوته های خار نمی توان آن را بطور دقیق اندازه گیری کرد.

درب ورودی قلعه، شرقی و به ارتفاع ۳.۵ متر تا وسط هلال شکسته و عرض آن ۲.۲ متر است، درب ورودی قلعه روزی جلوتر قرار داشته است که به دلیل خرابی باروی خارج، سردر دومی، درب ورودی قلعه شده است.

عرض باروی قلعه ۱.۸ متر تا ۲.۱ متر و ارتفاع موجود آن ۵ تا ۶ متر و در پاره ای جاها ۱۰ تا ۱۲ متر است، قطر دیوار جنوب غربی ۱.۹ متر و مصالح ساختمانی دیوارها سنگ بادبر و ساروج است.

“ارگ قلعه” در بالای تپه قرار دارد و امروزه فقط دیوارهای آن بر جای مانده است، ظاهراً ارگ در طبقات مختلفی بنا شده که طبقات زیرین آن به دنبال ریزش طبقات بالا پر شده است.

مدخل ارگ نیز دارای طاقی با هلال شکسته بوده که امروزه این دو از بین رفته اند مصالح ساختمانی ارگ نیز آجر و ساروج است.

“آب انبار قلعه” خارج از ارگ و داخل بارویی اصلی است و در شمال شرقی بنای قلعه بنا شده است، طول آن حدود پنج متر و عرض آن سه متر و ارتفاع از کف موجود چهار متر است.

“شبکه انتقال آب” در قسمت داخلی دیوارهای دژ آبراهه های باریکی به صورت یک شبکه لوله کشی دیده می شود که با مهارت خاصی ساخته شده است.

معتمدین محلی عقیده دارند که قلعه “سلسال” در زمان اسماعیلیان از قلاع مهم آنان بوده است، شباهت ساختمانی قلعه “لیسار” با قلعه “الموت” و یا قلاع دیگر اسماعیلیه از یک طرف و ارتباط نزدیک پیروان این فرقه با افرادی در تالش از طرف دیگر، احتمال چنین تعلقی را بسیار می کند.

ساخت قلعه در گیلان تنها بر روی عوارض ارتفاعی معمول بوده و کاربردهای نظامی داشته است

بر خلاف نواحی مرکزی و فلات داخلی ایران که قلعه ها را حتی بر روی زمینهای هموار نیز می ساختند و سپس آنها را با برج و باروی بلند مستحکم می کردند.

در گیلان ساخت قلعه تنها بر روی عوارض ارتفاعی معمول بوده و این امر بیشتر مربوط به کاربردهای نظامی این دژها در مواقع حساس است و چه بسا که در دیگر مواقع دژها مورد استفاده چندانی نداشتند و تنها برای نگهداری زندانیان از آنها استفاده می کردند.

در کاوشهای صورت گرفته در خصوص این قلعه نکات بسیار جالبی وجود دارد که یکی از آنها ارتباط مستقیم و عمیق میان نقوش سفالینه و ظروف بدست آمده در قلعه با نقوش دست بافته های سنتی منطقه کهن تالش است که شامل نقوش کاجها، گلها، حیوانات، تنبوشه های سفالی انتقال آب، سفالهای شکسته متعدد، تنورهای متعدد جهت پخت غذا، ظروف مخصوص پخت غذا و آثار فلزی مانند میخ طویله های کوچک و بزرگ و سگک لباس و اشکال هندسی است.

همچنین سال ۱۳۸۲ طی کاوشی در این قلعه سه شیء با ارزشی از قبیل “پیکان فلزی” ، “ظرف مسی نقره کوب” و “یک سکه مسی” مربوط به قرن پنجم و ششم هجری از تبار اتابکان بدست آمده است.
“پیکان آهنی” بیانگر این است که این قلعه بر اثر هجوم و یک واقعه نظامی با توجه به آثار فراوان آتش سوزی در کف بنا سوخته و تخریب شده است.

بر روی “قلمدان مسی نقره کوب” که از اشیای منحصر به فرد به دست آمده در این قلعه است خطوطی نوشته شده که این خطوط احتمالا جزو “خطوط ریحان” است.

کشف سکه دوران دومین اتابک آذربایجان معروف به “جهان پهلوان محمد” در قلعه لیسار

سومین شیء به دست آمده “یک سکه یا فلوس مسی” مربوط به دوره اتابکان آذربایجان و قرن ششم هجری است زیرا اتابکان آذربایجان جزء نائب السلطنه های سلجوقی محسوب می شدند و سلسله سلجوقی از قرن ۴ تا ۶ هجری حکومت می کردند.

سکه به دست آمده مربوط به دومین اتابک آذربایجان معروف به “جهان پهلوان محمد” است که بر روی یک طرف آن نوشته شده ” المستضی با الله السلطان الاعظم طغرل” و در روی دیگر آن نوشته شده “الملک المعظمه اتابک اعظم محمد” که المستضی باالله در واقع همان سی و سومین خلیفه عباسی و احتمالا سی و هفتمین خلیفه عباسی هم آخرین خلیفه عباسی بوده است.

“طغرل” نیز جزو دست نشانده های سلاطین سلجوقی است و “جهان پهلوان محمد” به نوعی جانشین طغرل و جزو فامیلهای سببی طغرل و سلجوقیان محسوب می شود.

این موضوع نشانگر این است که این منطقه جزو حوضه حکمرانی اتابکان بوده و یا مراوداتی با آنها داشته اند و به احتمال زیاد قلعه لیسار چون قلعه ای هم تدافعی و هم مرزبانی بوده جزو آخرین نقاط مرزی حوضه اتابکان آذربایجان بوده است زیرا دارای موقعیت سوق الجیشی است و بر روی تپه ای منفرد و به ارتفاع ۸۰ متر واقع شده است و به دلیل نزدیکی آن به ساحل دریا و جاده قدیمی ساحلی می توانسته هم بر دریا و هم بر کل منطقه نظارت و کنترل داشته باشد.

با توجه به حفاریهای صورت گرفته و اطلاعات به دست آمده از روی سکه ها و سفالها می توان گفت: “این قلعه مربوط به دوره سلجوقی بوده و دارای قدمت هزار ساله دارد”.

مساحت تقریبی این قلعه نیم هکتار و جنس باروهای مستحکم آن از سنگ لاشه و ساروج است و دارای قطری بیش از ۱.۵متر است.

با توجه به اینکه کارهای مرمتی خوبی بر روی آن صورت نگرفته و این بنا در حال تخریب می باشد در صورتی که این منطقه به خاطر دارا بودن شرایط بسیار عالی گردشگری و نزدیکی آن هم به کوه و هم به جنگل و هم به دریا و جاده بین المللی آستارا – رشت طرحهای گسترده ای را می توان جهت جذب گردشگر و توریست در آن اجرا نمود.

منبع: gilannews.ir