مطلب حاضر جهت آشنایی مردم ایران زمین و گیلان با دو خط آهن قدیمی ایران که شامل راه آهن پونل به کپورچال انزلی و راه آهن رشت به پیر بازار است تهیه شده است. هرکدام ازین خطوط بیش از ۱۰ سال دوام داشته و سپس به دلایلی برچیده شده است.

راه آهن پونل – انزلی:
دولت ایران در ۱۳ رجب ۱۳۱۳ هجری قمری (۱۸۹۵ میلادی-۱۲۷۴ شمسی) به منظور تنقیه مرداب انزلی و ساختن موج شکن ها و تاسیسات بندری قراردادی با کمپانی روسی راه انزلی – قزوین به امضا رسانید. شرکتی که عهده‌دار احداث تاسیسات مندرجه در قرارداد بود برای ساختمان بندر و موج شکن ها نیاز به سنگهای کوهی داشتند و پس از بررسیهای لازم سنگ کوههای پونل مناسب تشخیص داده شد و برای سهولت در امر حمل و نقل سنگها کشیدن راه آهنی از معدن سنگها از کوههای پونل تا سیاوزان که در ساحل مرداب در کپورچال واقع است ترتیب داده شد.
از این رو به بریدن جنگلهای سیاوزان پرداخته و ضمن کشیدن راه آهن به طول ۱۵ کیلومتر سنگهای مستخرجه را به وسیله لوکوموتیو تا روی اسکله ای که به همین منظور در ساحل کپورچال احداث شده بود می آورد. و سپس از طریق مرداب بسوی انزلی و غازیان حرکت داده می شد.

طبق مدارک موجود در اداره بندر انزلی صورت اثاثیه راه آهن پونل و کپورچال در سال ۱۳۱۴ به شرح زیر است:
لکوموتیو یک دستگاه-واگنت سواری ۴ دستگاه-واگنت حمل سنگ کوچک ۲ دستگاه-واگنت حمل سنگ بزرگ ۲۰ دستگاه-اطاق مسافربری ۲ دستگاه.
در سال ۱۳۱۷ مرداب انزلی، بعلت پایین رفتن سطح آب دریا کم عمق می شود و در نتیجه کرجیها قادر به پهلو گرفتن در اسکله نبوده اند لذا اداره بندر تصمیم گرفت یک راه اهن فرعی به سوی ساحل دریای خزر بکشد در نتیجه از منطقه سیاوزان راه آهنی به طول ۱۴۰۰ متر تا ساحل دریای خزر در کپورچال می کشد اما این خط آهن پیش از استفاده توسط توفان در هم می ریزد.
عاقبت به علت بلا استفاده ماندن و متروک شدن راه آهن مزبور تاراجگران به کندن ریلها پرداخته و این راه آهن به نابودی کشیده می شود.
تنها بازمانده این مسیر یک لوکوموتیو بخار است که بر روی آخرین قطعه چندمتری ریل، هنوز در داخل محوطه سازمان بنادر انزلی خودنمایی می‌کند.(عکس که در بالا مشاهده می کنید)

راه آهن پیربازار – رشت:
این راه آهن برای رفت آمد به انزلی طراحی شده بود و مسافران از طریق این قطار تا پیره بازار رفته و از انجا با کشتی از طریق مرداب به انزلی می رفته اند.
تاریخ دقیق احداث این راه اهن به روشنی مشخص نیست. در تاریخ تمدن جدید دنیا و ایران آمده است: برای حمل مال التجاره راه آهنی به طول ۹ کیلومتر در سال ۱۳۲۵ هجری قمری برابر با ۱۹۰۷ میلادی (۱۲۷۶ شمسی) بین رشت و پیربازار احداث گردیده است.
حسن نفیسی مشرف الدوله در مجله فلاحت در سال ۱۲۹۷ شمسی در باره سفر خود و در توصیف راه آهن رشت – پیر بازار می نویسد:
این راه اهن از رشت شروع شده و در پیر بازار خاتمه می یابد طول آن تقریبا ۸ کیلومتر یعنی متجاوز از یک فرسنگ است اقامتگاه راه آهن در داخل شهر و در پشت عمارت حکومتی واقع شده. پیداست چنین راه آهن کوچکی استاسیون مجللی ندارد و در یک محوله که ۴ طرف آن طارمی کشیده اند اطاق محقر چوبی ساخته و محل فروش بلیط قرار داده اند .
عده واگن های ترن از سه تجاوز نکرده و و چون هر واگنی گنجایش ۳۲ مسافر را دارد عده مسافرین ترن از ۱۰۰ نفر تجاوز نمی کند لوکوموتیو یا آتش خانه این قطار نیز مانند سایر متعلقات آن بسیار کوچک است.
فاصله بین ریلها اندک و قریب به ۷۰ سانتی متر است. ترن مسافت ۸ کیلومتری رشت پیربازار را در سه ربع ساعت و یا به عبارت دیگر به سرعت ۱۲ کیلومتر در ساعت راه می رود.
در این راه آهن اتاق درجه اول و دوم موجود نیست و تمام مسافرین درجه سوم نشسته و قیمت بلیط هر نفر یک قران است.
دو راهی بین راه ساخته نشده و هیچوقت بیش از یک ترن نمی تواند در خطوط آهن در حرکت باشد.

راه آهن مذکور نیز پس از خرابی بواسطه سیل و راه اندازی مجدد و ناتوانی گرداندگان آن در گرفتن مجوز های لازم جهت توسعه  راه آهن و کارشکنی ها کم کم برچیده شد.

منبع:سایت محسن صفری / تاریخ جامع بندر انزلی / جلد دوم / عزیز طویلی