روستای آبکنار که یکی از روستاهای دهستان چهارفریضه و از توابع شهرستان بندر انزلی می باشد از شمال به تالاب انزلی و از طرف شرق به ماهروزه و نرگستان و ازجنوب به مرداب (نیزار) سیاه کیشم و از طرف غرب به روستاهای تربه بر_ اشپلا و معاف محدود می باشد. تنها راه ارتباطی خشکی آبکنار با روستاها و دیگر نقاط مجاور از طرف غرب می باشد. سالیان متمادی مردم به منظور ارتباط با شهرستان بندر انزلی از کرجی های مسافربری استفاده می کردند و این وضعیت تا زمانیکه جاده شوسه در سمت غرب آبکنار احداث شود ادامه داشت . در حال حاضر نیز بیشتر ارتباط از سمت غرب و عبور از روستاهای تربه بر ، اشپلا ، معاف ،خمیران ،گرکان، سیاهخاله سر و شیله سر و عبور از مزارع برنجکاری و یا از طریق علی آباد و کپورچال وارد جاده بندر انزلی و آستارا شده تا به دیگر نواحی سفر کنند . در سالهای اخیر جاده ای نیز از غرب آبکنار به ضیابر احداث شده که از این طریق هم به دیگر نقاط کشور و منطقه مربوط می شوند.
تالاب انزلی یکی از زیباترین و پر آب ترین تالابهای ایران است که علاوه بر وجود ماهی های متنوع مثل ماهی سفید _ ماهی علف خوار، کپور ، شوک و سیم و غیره می باشدکه به علت صید بی رویه و هجوم بیش از حد مردم به دلیل بیکاری در ایام زمستان نسل ماهی علف خوار کاملا منقرض شده است . در گذشته برای تغذیه ماهی علفخوار تخم گیاه دریایی آزون را در تالاب انزلی ریخته بودند که اکنون به دلیل از بین رفتن این نوع ماهی ، گیاه آزون بیش از حد تکثیر شده بطوریکه برای کشاورزان و برنجکاران ایجاد مزاحمت نموده است زیرا رشد ریشه و تکثیر آزون در سطح آب می باشد و وزش باد و حرکت موج اغلب آنها را بطرف ساحل جنوبی تالاب هدایت نموده و موجبات دردسر برنجکاران منطقه را فراهم نموده است.
در منطقه شرقی تالاب انزلی ناحیه بسیار زیبایی که پوشیده از نیلوفر آبی است و در اواخر بهار به جهت شکفتن گلهای آن منظره بسیار زیبا و دیدنی به وجود می آید، غنچه نیلوفر آبی بتدریج باز شده و محصولی به نام باقلی دریایی یا پسته دریایی می دهد زمانیکه باقلی دریایی هنوز سبز و نرم است کودکان آن را چیده و دانه های تو خالی آنرا را در آورده و به پیشانی خود می کوبند که بر اثر این برخورد صدای مخصوصی می دهد.اما پس از مدتی، یعنی در تابستان میوه می رسد و تا جائیکه پوست میوه سبز است قابل خوردن می باشد اما در اواخر مرداد که پوسته آن سیاه شود دیگر شکستنش با دندان مشکل شده وحتما باید با سنگ شکسته شود در این حالت خوردن و هضم آن نیز دشوار است. ولی در این حالت از باقالی دریایی تسبیح درست می کنند به این ترتیب که میله باریکی را در آتش داغ فرو کرده و از قطر بزرگ باقلی سیاه سوراخ نموده و نخ از آن رد میکنند و به صورت تسبیح در می آورند که بر اثر برخورد مداوم با دست خیلی براق و زیبا میشود.
نیلوفر آبی دارای برگهای پهن و سبز رنگی است که روی آب می ماند و گلبرگهای رنگی روی پوشش سبز نیلوفر آبی منظره بسیار جذاب و دیدنی ایجاد مینماید.آقای مهندس محسن عمرانی که در سالهای اخیر در شرق آبکنار نزدیک نرگستان رودخانه استخر پرورش ماهی در زمینی به مساحت تقریبی ۲۵هکتار ایجاد نموده این گل های زیبا نیلوفر آبی در آنجا نیز وجود دارد.بعد از انقلاب در سال ۱۳۵۷ رودخانه ای از طرف جهاد برای گذر سریع آب و جلوگیری از خسارت احتمالی ازدیاد آب و سیلاب مابین دو تالاب انزلی و سیاه کیشم، رودخانه ای جدید حفر نموده که منطقه انتهایی آن رودخانه محل قلاب اندازی و سرگرمی مردم شده است.
آب تالاب انزلی شیرین و در گذشته بحدی تمیز و روشن بود که صیادانی که شب برای صید آنجا می ماندند از آب تالاب برای نوشیدن و تهیه چای استفاده میکردند.متاسفانه اکنون بعلت ورود چاههای شهری و صنعتی آلوده شده و کمتر کسی در آن شنا میکند.
ساحل جنوبی تالاب بعرض حدودا ۲۵-۲۰ متر شنی و ماسه بادی و بقیه تالاب لجنی است که این منطقه دارای گوش ماهی های فراوان نیز می باشد.
در شرق آبکنار اراضی بکر و سرسبز وسیعی بنام “ماهروزه” وجود دارد که سابق بر این محل درختکاری شده بود و اغلب درختها توسکا_صنوبر و کمی تبریزی و غیره را شامل می شد، در این منطقه باغ میوه وجود ندارد.
میوه های محلی اغلب در خانه ها وجود داشت که به خوج معروفند مثل رشتی خوج – گوش بزه خوج- گلابی محلی-پلا خوج-میخکی خوج-دولوکونی خوج-خو خوج-امرود-عطری خوج-آبی خوج-ترشو خوج-واکشی بزه خوج و غیره بود که متاسفانه اکنون دیگر وجود خارجی ندارند. بنابراین آبکنار جلگه وسیع حاصلخیزی است که بین دو مرداب آب شیرین و نرگستان رودخانه واقع شده که بصورت شبه جزیره می باشد.رودخانه هایی که به این تالاب میریزد عبارتند از بهمبر،پیر بازار، سیاه درویشان، رودخانه نرگستان و رودخانه سیاه وزان و غیره میباشد.طول تالاب انزلی حدود ۳۰ متر و عرض آن ۶-۵ کیلومتر است.تالاب انزلی در منطقه نیلوفر آبی توسط دو رودخانه که یکی از زیر پل غازیان و دیگری که تازه بکنده نام دارد در طول مسیر شنبه بازار از زیر پل انزلی به دریای خزر واریز می شود.
مرداب سیاه کیشم
مرداب سیاه کیشم که به زبان محلی سیاه کیشی گفته می شود بیشتر مناطق آن نیزار و گالی زار میباشد.مرداب سیاه کیشم واقع در جنوب آبکنار و شمال مناطق مربوط به حوزه صومعه سرا یعنی نرگستان و سیاه درویشان و کوله سر و چکور و غیره میباشد که آب آن نیز شیرین و از آبهای مناطق شرقی کوههای تالش و رودخانه بهمبر و غیره تامین می شود.این مرداب چون غالبا پوشیده از نی و گالی است، محل تخم افشانی انواع ماهیهای دریای خزر بوده که اواخر اسفند و اوایل بهار جهت تخم ریزی به مرداب سیاه کیشم مهاجرت و پس از تخم افشانی دوباره به دریای خزر مراجعه می نمایند.رفت و برگشت ماهیها از دریای خزر به تالابها از طریق دو رودخانه صورت می گیرد و برای حفظ نسل و تکثیر ماهیها صید آنها در این ایام سال بخصوص در مسیر حرکت ماهیها یعنی رودخانه هایی که به دریای خزر را به تالاب انزلی و از آن به سیاه کیشم وصل مینماید قدغن میباشد تا سفررفت و برگشت ماهیها به دریای خزر با خطر و تلفات کمتری مواجه شود.
علت انتخاب این منطقه جهت تخم ریزی، شیرینی و ساکن بودن آب و امکان چسبیدن تخم ماهیها به نی و گالی میباشد. با اینهمه تخمهای ریخته شده در آب از گزند مارهای آبی و قورباغه و پرندگان در امان نیستند. به محض اینکه ماهیها از تخم در آمده و کمی بزرگتر شدند، به طرف دریای خزر یا به سمت تالاب انزلی میروند. در گذشته نی ها را برای حصار خانه میبریدند (چپر) ومناطق سیفی کاری خود را با چپر نمودن محافظت میکردند یا در رفع نیازمندیهای دیگر از آن استفاده بعمل می آوردند.
گالی دو نوع بود “توروب” که نرم و ترد و “له” (Leh)لبه دندانه دار و تیزی درشت، چنانچه کسی دستش را خلاف جهت دندانه های تیز حرکت میداد از چاقوی تیز هم سریعتر دست یا هر چیزی را میبرید.از این دو نوع گالی که معمولا اواخر تابستان و اوایل پاییز قطع و در آفتاب خشک میشد، پس از دسته بندی به محل مورد نیاز حمل و در پوشش منازل مسکونی که اغلب گالی پوش بود یا پوشش کومه و کوتی و گاچه و تلمبار استفاده میکردند.
گالی در تابستان خاصیت خنک کنندگی داشت که امروزه بعلت استفاده از ورق حلبی (سیمکا) در پوشش سقف خانه ها استفاده چندانی ندارد. ولی در پوشش کومه و گاچه به مقدار کم استفاده میگردد.بدی ورق آنست که بعلت ازدیاد رطوبت منطقه در مدت کوتاهی زنگ زده وبا تابش نور خورشید سریع گرم و حرارت سقف را به داخل خانه هدایت میکنند.
در مرداب و نیزار سیاه کیشم آنجایی که مسیر تردد قایق های صیادی یا کرجی بود، نی و گالی از بین میرفت و پارو زدن وحرکت قایق از رشد آن جلوگیری بعمل می آورد.
چون کار مردم در پاییز و زمستان صید ماهی و مرغهای مهاجر بود در مرداب سیاه کیشم هر صیادی برای خودش منطقه و محدوده صید اختصاصی داشت که بنام “چر”) Char ( معروف بود و صیادان در محل چر، نی و گالیها را میبریدند تا عبور قایقهای کوچک صیادی (لوتکا) راحت باشد تا بصورت راهرویی در بیاید که دو طرفش پوشیده از نی و گالی بود.در آن تور صیادی (دام) میگذاشتند و پرندگانی مثل مرغابی، چنگر، خودکا، گیلار و فل واش صید میکردند.لذا کسی حق ورود به “چر” دیگری را نداشت و در صورت مشاهده گاهی منجر به درگیری میشد.اخیرا بعلت شکار پرندگان با تفنگ ساچمه ای منطقه برای زیست پرندگان نا امن شده و پرندگان از مناطق سردسیر شمال کمتر به آنجا مهاجرت مینمایند و منطقه هم محافظت شده اعلام گردیده است.
غاز_کالاگن (قو) Calagan نی زار Loola cloo گالی زار Leh cloo
محلات آبکنار
آبکنار دارای سه محله بنامهای مسجد محله_میان محله و میر محله .
مسجد محله در غرب منحنی آبکنار واقع شده و به جهت احداث مسجد بزرگ در گذشته در این منطقه بنام مسجد محله نام گذاری شده وهمچنین دبستان خیام آبکنار که در سال ۱۳۳۷ تاسیس گردیده نیز در همین محل واقع شده است. پیش از این مردم در ایام سوگواری پخت میکردند و به مسجد میبردند و اغلب مردم همان محل جهت صرف غذای نذری به آنجا میرفتند به همین علت به کنایه به مردم این محله پلا بخورده میگفتند، یعنی کسانیکه پلوی مسجد را خورده اند.
دبستان و دبیرستان خیام آبکنار با احداث یک بنای ۵ اتاقه در همان محوطه تاسیس شد.اداره نوغان سابق نیز که محوطه آن به دبستان دخترانه و الان مدرسه راهنمایی پسران است در شمال مسجد محله قراردارد.
میان محله بواسطه واقع شدن در بین دو محل نامگذاری شده و حمام در این محل بنا گردیده است.
میر محله بعلت آنکه تعداد افراد سید و همچنین بعلت ضعف بهداشت مبتلایان به بیماری کچلی بیشتر مشهود بود ،به این دو نام معروف می باشد، که البته ِپس محله به کنایه گفته میشد و بیشتر به میرمحله شهرت داشت.
اولین مدرسه به سبک جدید در میان محله تاسیس گردیده بود که مدیر آن زنده یاد حاج آخوند و یکی از معلمین به نام حبیب اله خان بودکه محل سکونت آن زنده یاد در همان محل بود.پس از آنکه اداره فرهنگ آن زمان، زمین اداره نوغان را در مسجد محله خریداری و اقدام به احداث بنا نمود و دبستان خیام به ساختمان جدید واقع در مسجد محله منتقل گردید.
ادامه دارد ………………….
با تشکر از آقای : یوسفعلی قربانی فرد
منبع: سایت آبکنار دات نت
