تاریخچه گمرک انزلی
گمرک انزلی بعلت واقع شدن در موقعیت استراتژیک و ژئوپلتیک همواره از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده است .
این گمرک در طول تاریخ همواره بعنوان دروازه ورود به اروپا و شاهرگ اتصال شمال به جنوب شناخته می شده در حال حاضر نیز جایگاه مهم و حساس خود را بعنوان یکی از مراکز مهم ورود کالا به کشور و نقطه اتصال کریدور شمال و جنوب حفظ نموده است .
آنچه از نوشته ها و اسناد و مدارک قدیمی می توان یافت ، اوج فعالیت گمرک انزلی در اوایل قرن سیزدهم هجری و اواخر قرن نوزدهم میلادی بوده است که از نظر تردد کشتی ها و رفت و آمد مسافران بین ایران ـ روسیه ـ اروپا و بالعکس رقم بالائی داشته است که به تعدادی از آنها به اختصار اشاره می شود:
۱ـ در صفحه ۵ روزنامه ناصری چاپ تبریز شماره ۳۱ سال چهارم مورخ ۲۰ شعبان سال ۱۳۵۱ هجری قمری برابر با ۱۴ ژانویه ۱۸۹۸ میلادی و ۱۲۷۷ خورشیدی آمده است :
این اوقات آنقدر واپور تجارتی با کالا از روسیه وارد می شود که گمرک خانه دیگر جای بارانداز ندارد با وجود آنکه گمرک خانه جدیدی در طرف غازیان واقع می باشد خیلی بزرگ و وسیــع است و یک انبار برزگ دیگری هم متصل به انبار گمرک خانه است به تازگی ساخته اند باز کفایت بارهای کالاها را نمی کند و هم اکنون هر کشتی که می آید بین ۵ تا ۱۰ روز در بارانداز لنگر انداخته تا بتدریج بارش تخلیه شود .
۲ـ در صفحه ۵۴۹ حبل المتین چاپ کلکته نمره ۴۶ دوشنبه ۸ جمادی الثانی سال ۱۳۱۶ برابر با ۱۸۹۸ میلادی و ۱۲۷۷ خورشیدی آمده است :
از ابتدای سال فرخنده تا امروز ۲۰ ربیع الثانی که قریب شش ماه می باشد ۲۲۶ فروند جهازات بادی ،تجارتی و بخاری از روسیه وارد انزلی شده که تمامی آنها از مال التجاره خارجه شاهین آمده و از مال التجاره داخل شاهین رفته است . از این رو می توان تخمین زد که در عرصه سال جهازات تجارتی که وارد بندرانزلی می شوند متجاوز از ۵۰۰ فروند هستند.
۳ـ ابت که در سال ۱۲۵۹ هجری قمری برابر با ۱۸۴۳ میلادی = ۱۲۲۱ خورشیدی از انزلی دیدن کرد می نویسد:
از روسیه اجناس به این بندر وارد می شود و از این بندر مال التجاره به روسیه می رود. واردات از روسیه ۸۸۰۰۰ تومان = ۴۳۲۰ پوند است و صادرات ایران ۱۲۰۰۰۰ تومان = ۶۰۰۰ پوند ، غیر از ابریشم گمرک آن در شهر رشت پرداخت می شود .در اینجا به طوریکه ملاحظه می شود صادرات ایران ۵/۱ برابر واردات می باشد .
۴ـ در سال ۱۳۳۲ – ۱۳۳۱ هجری قمری برابر با ۱۲۹۳ـ ۱۲۹۲ خورشیدی طبق آمار اداره گمرک در سال ۱۳۲۴ هجری قمری برابر با ۱۲۸۵ خورشیدی مجموع کشتیهائی که به بنادر دریای خزر وارد شده اند ۳۶۵۸ فروند است و از این تعداد ۱۹۰۷ فروند بخاری و بقیه شراعی است .آنچه گذشت، بخوبی نمایان می سازد که بندرانزلی یکی از بنادر مهم سواحل دریای خزر و بلکه ایران بوده و در اوج فعالیت بندری و تجاری قرار داشته است .
سابقه و عملکرد گمرک انزلی
طبق اجازه نامه رضا قلی میرزا خطاب به التون و منگوگرام نمایندگان شرکت بازرگانی روس ،مکلف بودند که همه بسته هائی که از دریای خزر می آمد و به رشت حمل می شد در حضور نمایندگان گمرک ایران باز کنند و طبق تعرفه روز حقوق گمرکی بپردازند. از مطالب بالا می توان دریافت که از زمان صفویه درگیلان گمرک وجود داشته و در تاریخ ۱۱۵۳ هجری برابر با ۱۱۱۹ خورشیدی در رشت گمرک بوده و هم چنین این نکته که قبل از صدور فرمان نادر شاه ، التون با کشتی برای دربند برنج حمل می کرد می توان نتیجه گرفت که احتمالا در انزلی، آن زمان گمرک وجود داشته و یا شعبه ای از گمرک رشت بوده .زیرا طبیعی است که در سرحدی که کالا حمل ونقل می شود گمرک نیز می باید در آنجا باشد.
همانطور که قبلا ذکر شد گمرک ابریشم در رشت دریافت می شد .
پ ، ژوبرـ پیر ـ امیلین نماینده ناپلئون که در سال ۱۸۰۸ میلادی برابر با ۱۱۸۷ خورشیدی از انزلی عبور کرده می نویسد:
گمرک آن جا را با پانزده هزار تومان معادل ۳۰۰هزار فرانک اجاره داده اند.حق ورود بیش از۵% و حق خروج ۴% می باشد.
از نوشته فوق می توان چنین استنباط کرد که سابقه گمرک انزلی بیش از این تاریخ بوده است بطوریکه گملین که در سال ۱۷۷۱ میلادی برابر با ۱۱۵۰خورشیدی ازانزلی دیدن کرده می نویسد:
این شهر ۵۰ سال است که بندر می باشد یعنی ۱۷۲۱ میلادی = ۱۱۰۰ خورشیدی که احتمالا گمرک نیز در انزلی دائر بوده است و اگر در این تاریخ گمـرک در انزلی دائر بوده باشد به زمان صفـــویه می رسد.
چگونگی مدیریت در گمرک انزلی
از لابلای کتابهای تاریخی و سفر نامه ها چنین استنباط می گردد که بخاطر وجود گمرک در انزلی ، این شهر زیر نظر مستقیم حاکم گیلان اداره می شد و انزلی نایب الحکومه داشته است که به چنــد نمونه از این نوشته ها اشاره می شود.
سال ۱۳۱۰ هجری قمری برابر با ۱۸۹۲ میــلادی = ۱۲۷۱ خورشیدی میـرزا احمــد مشیرالسلطنه به حکومت گیلان مامور گردید و میرزا فتح اله خان بیگلر بیگی گیلان مدیرگمرک خانه های سواحل دریای خزر و خراسان شد.
طبق نوشته همین کتاب سال ۱۳۱۶ هجری قمری وزارت گمرک خانــه به فتح اله خان بیگلر بیگی واگذار شد .
مبرزا حسن فراهانی که در سال ۱۳۱۵ هجری قمری که برابر با۱۸۹۸ میلادی و۱۲۷۷ خورشیدی ضمن عبور از انزلی می نویسد: بندر انزلی و چهارفریضه چون در سرحد و عملکرد گمرک آنجا با اکبر خان بیگلر بیگی است به این واسطه است که حاکم آنجا هم بیگلربیگی است که خود به واسطه کیرت مشاغل در حکومت نیست از جانب او میرزاعنایت اله برادرزاده اش مواظب امرحکومت است .در حبل المتین چاپ کلکته شماره ۲۵ سال هفتم مورخ ۱۴ محرم ۱۳۱۸ هجری قمری برابر با ۱۴ مه ۱۹۰۰ میلادی = ۱۲۷۹ خورشیدی آمده است که ازسال جدید به این طرف گمرکات داخله مخصوصا انزلی به رشت امانی و در سر هریک از گمرکات یک نفر بلژیکی رئیس است .
از مطلب فوق به خوبی معلوم است که رشت انزلی دارای گمرک جداگانه بوده اند و همانطور که اشاره شد احتمال دارد گمرک رشت بخاطر ابریشم دایر شده باشد.
شعبات تابعه گمرک انزلی
فهرست ادارات و دفاتر تابعه و قلمرو گمرک انزلی در سالهای مختلف به شرح زیر بوده است .
در سال ۱۳۱۸ : آستارا ـ چلوند ـ حویق ـ خطبه سرا ـ لیسار ـ قلعه بین ـ کرگانرود ـ طولارودـ آلالان ـ دیناچال ـ شفارود ـ سنگاچین در سالهای ۱۳۲۰ و ۱۳۲۱ و ۱۳۲۴ خورشیدی :
۱ـ پاسگاه گمرک سنگاچینی تابع گمرک بندرانزلی
۲ـ دفتر مستقل گمرک شفا رود شامل پاسگاههای خطبه سرا ـ حویق ـ لیسارـ قلعه بین ـ کرگانرود ـ طولارود ـ آلالان ـ دیناچال ـ چلوند.
۳ـ دفتر مستقل چونچنان شامل پاسگاههای گمرک حسن کیاده ـ دهکا ـ سفیدرود.
۴ـ دفتر مستقل گمرک چمخاله ـ لنگرود شامل پاسگاه چائی جان و در سال ۱۳۲۶ ضمن تابعیت پاسگاهها و دفاتر فوق گمرک نوشهر ودر سال ۱۳۲۷ گمرک تنکابن نیز تابع گمرک انزلی گردید.
در پایان بطور مختصر به وضعیت کنونی گمرک انزلی اشاره ای می گردد، پس از روی کار آمدن بلشویکها و تشکیل حکومت کمونیستی در اتحاد جماهیر شوروی ، بدلیل وضعیت خاص سیاسی و اقتصادی این جمهوری ورود و خروج کالا از گمرک انزلی دچار رکود گردید و فعالیتهای تجاری کاهش پیدا نمود . ولی بعد از فروپاشی شوروی و ایجاد جمهوریهای تازه استقلال یافته بار دیگر این گمرک فعال شده و مبادله کالا بطور فزاینده ای در آن افزایش پیدا کرد.
بطوریکه اماکن و محوطه های گمرکی و بندری و اسکله ها ، همچنین حجم و میزان فعالیتهای گمرکی نیز از لحاظ کمی و کیفی به سرعت گسترش یافت . در طول تاریخ فعالیت گمرک انزلی ، بیشترین حجم عملیات گمرکی و ترخیص کالا مربوط به سال ۸۰ می باشد که بیش از دو میلیون و ۸۰۰هزار تن کالا وارد گمرک شد . در حال حاضر اکثر رویه های گمرکی اعم از واردات ـ صادرات ـ ترانزیت داخلی و خارجی ـ ورود موقت ـ خروج موقت ـ مرجوعی …. در این گمرک انجام می پذیرد.
با توجه به تحولاتی که در عرصه تجارت جهانی به وقوع پیوسته است گمرک انزلی مجهز به سیستمهــای پیشرفته و مکانیزه ترخیص کالا از قبیــل طرح آسیـــکودا ، زیر برنامه Selectivity ( انتخاب مسیر) طرح مانیفست ( تجارت الکترونیک ) سیف تیر و… می باشد . استفاده از تکنولوژیهای جدید تغییرات عمده ای را در انجام تشریفات گمرکی و ترخیص کالا فراهم آورده بطوریکه کالاهای اظهاری در زیر برنامه Selectivity طی مدت ۳۰ دقیقه الی یکساعت اجازه خروج از گمرک را پیدا می نمایند.
منبع: سایت گمرک انزلی
