۲۹خرداد ماه سالروز شهادت اندیشمندی مسلمان و ایرانی به نام دکتر علی شریعتی است که به حق سهم بسزایی در روشنگری در عرصه ایران قبل از انقلاب بر عهده داشت.
دکترعلی شریعتی در سوم آذر سال ۱۳۱۲ در روستای کوچک و کویری کاهک از توابع مزینان در نزدیکی سبزوار زاده شد.پدرش محمد تقی شریعتی، موسس کانون نشر حقایق اسلام و مادرش زهرا امینی، زنی روستایی متواضع و حساس بود.
شریعتی تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان ابن یمین در مشهد در سال ۱۳۱۹ آغاز کرد و به دنبال آن در سال ۱۳۲۵ وارد دبیرستان فردوسی مشهد شد. او پس از اتمام سیکل اول دبیرستان در سن ۱۶ سالگی با هدف ادامه تحصیل وارد دانشسرای مقدماتی شد.
اولین رویارویی شریعتی و نظام در سال ۱۳۳۱
در جریان وقایع ۳۰ تیر سال ۱۳۳۱ اولین بازداشت او رخ داد و این اولین رویارویی او و نظام حکومتی بود. در تاریخ ۲۴ تیر سال ۱۳۳۷ با پوران شریعت‌رضوی همکلاسیش ازدواج کرد.
شریعتی تحصیلات دانشگاهی خود را در مشهد گذراند و تحصیلات عالی خود را در مقطع دکتری در سال ۱۳۴۱ در فرانسه و در رشته ادبیات ادامه داد. در سال ۱۳۴۳ به ایران برگشت و در مرز دستگیر شد.
حکم دستگیری از سوی ساواک بود و متعلق به ۲ سال پیش یعنی در هنگام خروج از ایران که به همان دلیل معلق مانده بود و در عین حال لازم‌الاجرا بود. بعد از بازداشت به زندان قزل‌قلعه در تهران منتقل شد. اوائل شهریور همان سال بعد از آزادی به مشهد برگشت.
وی تحت تاثیر سنتهای خانواده‌اش، بویژه افکار نوگرایانه پدرش محمدتقی شریعتی، قرار گرفت. پدربزرگش آخوند حکیم و عموی پدرش عادل نیشابوری از دانشمندان فقه، فلسفه و ادب به‌شمار می‌آمدند. پدرش کانون نشر حقایق اسلامی مشهد را بنیان نهاد و از مبتکرین و آغازگران جنبش نوین اسلامی به‌حساب می‌آید.
رویکرد نقادانه شریعتی به باورهای مذهبی
شریعتی یکی از متفکران مسلمان بود و در عین حال، رویکردی نقادانه نسبت به برخی از باورهای مذهبی داشت. وی به‌طور خاص، تشیع صفوی را مظهر سنت مسخ شده می‌دانست و آن را توام با اسارت‌پذیری، خرافه، تقلید و جبرگرایی معرفی می‌کرد.
وی همچنین از نگاه سطحی به مدرنیته نیز انتقاد می‌کرد و معتقد بود که راه پیشرفت و ترقی ملتهای شرقی، متفاوت از راهی است که غرب پیموده‌است.
البته استفاده آگاهانه از تجربیات مدرنیته در غرب، مورد پذیرش شریعتی قرار داشت.
صراحت بیان شریعتی در فضای گفتمانی و روشنگری قبل از انقلاب
در توصیف جایگاه و ارزش علمی شریعتی همان بس که تاکنون کمترکسی رامی توان یافت که مانند او در فضای گفتمانی و روشنگری قبل از انقلاب در دو حوزه دین و سیاست صراحت بیان و تاثیر کلام داشته باشد.
شناخت اندیشه شریعتی نیازمند تاملی ژرف در تفکرات و مطالعاتی است که وی در طول سالهای کسب کرد.
شاید به همین دلیل و با توجه به تغییرات چشمگیری که به خصوص پس از انقلاب در حوزه اندیشه سیاسی شکل گرفته به سختی بتوان ماهیت و شاکله اصلی اندیشه شریعتی را شناخت و این به دلیل گسستی است که (خواسته یا ناخواسته) میان فضای انقلاب با گفتمان قبل از انقلاب افتاده است.
اندیشه روشنفکری دینی نزد شریعتی دارای ابعادی عمیق و متاثر از تعالیم دینی و آکادمیک وی است که با شخصیت درونی وی در هم آمیخته و هارمونی سحرانگیزی را در فضای سیاسی و به خصوص در افکار روشنفکران ایجاد کرد.
تاثیر اندیشه شریعتی بر جریان روشنفکری سالهای ۱۳۴۵تا ۱۳۵۷از چنان قوام و دوامی برخوردار است که با گذشت بیش از ربع قرن، هنوز در حوزه های مختلف می توان نشانه های محکمی از اندیشه وی را یافت.
تاثیر این اندیشه در جریان یادشده تاجایی است که افکار، نوشته ها، سخنان و اندیشه شریعتی از چنان بازتابی در حوزه اندیشه نوین دینی و سیاسی برخوردار است که با اندکی تسامح می توان بسیاری از یافته های جریان روشنگری در سالهای اخیر را برداشتی از اندیشه و تفکر وی دانست.
برخی از مخالفان اندیشه شریعتی کوشیدند تا در نوشته ها و تفسیرهای خود وی را متهم به التقاط گرایی کرده یا به نوعی او را به بنیادگرایی سلفی تشبیه کنند که به نظر می رسد نه در آثار و نه در اندیشه شریعتی سنخیتی با این موضوعات وجود ندارد و اساسا شریعتی با ارائه اندیشه های نو در حوزه معرفت شناسی دین و از منظر جامعه شناختی رویه های مخالف و نقیض سلفی گری و دگماتیسم را ارائه داد.
بدون تردید اندیشه شریعتی مبتنی بر اسلام اصیل و بر پایه آموزه های مکتب تشیع و با توجه به گفتمان حاکم بر فضای زمان خود، پارادایمی خلاق و نوآور محسوب می شود.
مرگ شریعتی به روایت تاریخ
وی در ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ در حالیکه سه هفته از سفرش به انگلستان می‌گذشت، در ساوتهمپتون به طرز مشکوکی از دنیا رفت. دلیل رسمی مرگ وی حمله قلبی اعلام شد.
دکتر شریعتی وصیت کرده بود که وی را در حرم امام هشتم شیعیان امام رضا (علیه السلام) در مشهد دفن کنند اما به علت اوضاع ایران در زمان شاه نمی توانستند وی را به ایران بیاورند بنابراین از آنجا که وی علاقه بسیاری به حضرت زینب(س) داشت در زینبیه، در شهر دمشق به خاک سپرده شد.
منبع: خبرگزاری مهر
