درآستانه ی نابودی بودن” این روزها یکی از ویژگی های گویش گیلکی است. گویشی که به عقیده ی زبان شناسان، شاخه ای ازپهلوی اشکانی محسوب می شود. این گویش،اگرچه هنوزهم بین گیلک ها،یعنی قومی که دربخش های وسیعی ازشمال ایران(گیلان،شرق مازندران، شمال استان تهران واستان قزوین) زندگی می کنند رایج است،اما بررسی ها نشان می دهد،زنگ  خطر  نابودی آن،مدت هاست که شنیده می شود.
 براساس بررسی ها،ناخوش آیند دانستن آموزش گویش گیلکی به کودکان،از سوی پدر و مادرها و در نتیجه، کند شدن فرآیند طبیعی آموزش این گویش، مهم ترین علت مرگ تدریجی گیلکی است.
این عامل، با کاهش دانسته های واژگانی  گیلک زبان ها،ازیک سو باعث اختلال درفرآیند زایش واژگانی و دستوری گیلکی می شود وازسوی دیگر با تشدید دو زبانه شدن گویش گیلکی واستفاده اجباری گیلک ها ازواژگان فارسی در   گفتگوهای شان،فرآیند مرگ تدریجی گیلکی را شتاب می دهد.

 البته نباید فراموش کرد بی اعتنایی سامانه های آموزشی گیلان به گویش گیلکی و خالی بودن جای این گویش فراگیر گیلان، درفرآیند آموزشی دانشگاه ها هم دراین امر نقش  آفرینی می کند.
سهیلا اصحابی که اهل  و ساکن رشت است زن جوانی است که کودکی ۲ ساله دارد. وی درگفتگو با خبرنگارما با ابرازتعجب ازاین پرسش که چرا به کودکت گیلکی یاد نمی دهی گفت: گیلکی گویشی محلی است و کاربردی ندارد، ازسوی دیگراین روزها کسی به فرزندش گیلکی یاد نمی دهد، چرا باید با آموختن گیلکی به کودکم او را ازدیگرکودکان متمایزکنم و باعث خجالتش شوم!.
علی اکبرپور یک شهروند لاهیجانی هم درگفتگو با خبرنگارما با اذعان به اینکه گویش گیلکی،ازارکان هویت مردم گیلان است گفت: با این وجود ازآنجا که مردم، گیلکی حرف زدن درمحافل رسمی را خجالت آور ونادرست می پندارند، به کودکم گیلکی یاد نمی دهم.
وی معتقد است گیلکی حرف زدن باعث لهجه دارشدن فارسی کودک ۳ ساله اش خواهد شد ازاین رو ترجیح می دهد کودکش فارسی یاد بگیرد.
مریم میرزاده دختر۲۱ ساله ای که اهل وساکن صومعه سرا ست وهم اکنون دریکی ازدانشگاه های رشت مشغول به تحصیل است هم درگفتگو با خبرنگارما گفت: دردانشگاه، دختران وپسران گیلانی، حتی درجمع های خودمانی هم ازگیلکی حرف زدن ابا دارند و آن را به اصطلاح امروزی ها نشانه ی” بی کلاس بودن” می دانند.
وی گفت : با اینکه ازکودکی فارسی حرف زده ام اما گیلکی را بطورکامل می فهمم وتا حدود زیادی هم می توانم به این گویش حرف بزنم اما چون لهجه ی فارسی دارم و به واژگان گیلکی تسلط کامل ندارم، گیلکی ام خنده دار و تا حد زیادی، آمیخته با فارسی است.

محمد بشرا ازگیلان پژوهان ومردم شناسان گیلانی درگفتگو با خبرنگارما  با تاکید براینکه درگیلان،از زمان ارباب رعیتی، بزرگان وتحصیل کردگان، گیلکی حرف زدن را ناپسند و نامطلوب می دانستند گفت: تاریخ نشان می دهد اربابان گیلانی درگذشته ها،وقتی می خواستند تسلط وبرتری شان را به رعیت ها نشان دهند با آنها فارسی حرف می زدند وبه فارسی حرف زدنشان، تفاخر وگویش گیلکی را به شیوه های گوناگون تحقیرمی کردند.

 وی افزود:با گسترش مدارس جدید ونیز افزایش تعداد دانش آموختگان گیلانی که درخارج ازکشوردرس خوانده بودند، برخورد اینگونه با گویش گیلکی از اربابان به تحصیل کردگان هم راه یافت وکم کم فارسی حرف زدن، نشانه ی تفاخر و گیلکی گفتن، مایه ی خجالت جلوه داده شد.
این استاد ادبیات گیلکی که تاکنون هشت اثراز وی با موضوعات گوناگون فرهنگ گیلان چاپ شده است، درادامه با تاکید براینکه هرچه به زمان معاصرنزدیک می شویم، ناپسند دانستن حرف زدن به گویش گیلکی،نزد گیلانیان
بیشترمی شود گفت:امروزه حتی در دورافتاده ترین روستاهای گیلان هم پدر و مادرها اصراردارند به فرزندان شان فارسی بیآموزند واین کار را در بهتر شدن آینده ی فرزندشان موثرمی دانند.

 
 وی می گوید:امروزه کاربه جایی رسیده است که اگرکودکی،چه در شهر و چه در روستا، به گویش گیلکی تکلم کند،اعجاب اطرافیان را برمی انگیزد.
این شاعرونویسنده گیلکی زبان درادامه با تاکید براینکه دربسیاری ازموارد،   گیلانی ها، فارسی حرف زدن را نشانه ی پیشرفت وشهری بودن و گیلکی  حرف زدن را نشانه ی عقب افتادگی و روستایی بودن می دانند گفت: حافظه تاریخی گیلانی ها درخصوص نامطلوب بودن گویش شیرین گیلکی با سخت گیری های پهلوی اول ونیزسیاست های موذیانه ی پسرش برای نابودی گویش های محلی ازجمله گیلکی تشدید شده است.

محمد بشرا معتقد است: درزمان رضا شاه،تکلم به گویش گیلکی،همانند دیگرگویش های محلی،درمدارس ممنوع شد،چرا که دولتی ها فکرمی کردند با رواج گویش های محلی،مردم مناطق مختلف ایران،استقلال زبانی شان را حفظ  می کنند و در پی آن ممکن است به فکراستقلال سیاسی باشند.

وی افزود: سیاست موذیانه ی رژیم پهلوی برای رواج لطیفه های سبک و سطح پایین، درخصوص گیلک زبان ها و نیزآذری زبان ها،راهبردی برای تحقیر رشادت های این دوقوم دلاور،درسال های مشروطه و نیزایستادگی های آن ها درمقابل رضا شاه بود و رژیم پهلوی تلاش می کرد با این راهبرد دون اندیشانه، فرهنگ گیلان از جمله گویش محلی آن را به سخره بگیرد و از تکرار تجربه تاریخی اش بپرهیزد.
این گیلان شناس درادامه با تاکید براینکه نامطلوب شدن گیلکی حرف زدن باعث پرهیز پدرومادرها ازآموختن این گویش به فرزندان شان ودرنتیجه فراموش شدن تدریجی واژگان این گویش می شود گفت: گویشی که لغاتش فراموش شود چاره ای جز مرگ ندارد.
دکترفیروز فاضلی استاد زبان وادبیات فارسی دانشگاه گیلان هم درگفتگو با خبرنگارما با تاکید براینکه گیلکی حرف زدن درگیلان به ویژه برای جوانان، آنچنان مطلوب و پسندیده نیست گفت: نگاه لوده و مضحک سینمای ایران و برخی برنامه های رادیو وتلویزیون به گویش گیلکی درپایین آمدن تشخص عمومی این گویش ودرنتیجه کاهش استقبال عمومی ازاین گویش بسیارموثربوده است.
این استاد گیلانی دانشگاه گیلان با تاکید براینکه سیاست غلط سینمای ایران درخصوص منکوب کردن گویش گیلکی،این گویش اصیل وبا سابقه ی شمال ایران را نزد دیگرایرانیان هم تخریب کرده است گفت: دربسیاری ازفیلم های سینمایی، چه قبل وچه بعد ازانقلاب اسلامی،شخصیت هایی چون قهوه چی،راننده، گارسن، دهاتی، بی سواد و نظایرآن که عامل اصلی لودگی و خنده، درساختار فیلم هم محسوب می شوند ازگیلک زبانان انتخاب شده اند.

  وی افزود:این امردربرخی موارد دربرنامه های رادیو وتلویزیون هم مشاهده می شود .
این استاد دانشگاه هم همانند محمد بشرا معتقد است اصرارگیلانی ها برای گیلکی نیآموختن به فرزندان شان، به علت حقارت آور دانستن آن،باعث کندی فرآیند طبیعی آموزش این گویش و در نتیجه، از دست رفتن واژگان اصیل وساختار دستوری اش می شود و با ایجاد مشکل دو زبانه (فارسی- گیلکی) شدن واژگان گویش گیلکی و تغییرساختار دستوری آن ،ضربه ی مهلکی به این گویش تاریخی وارد می کند.
فریدون نوزاد نویسنده ی واژه نامه گیلکی ” گیله گب ” هم درگفتگو با خبرنگارما دوزبانه شدن گویش گیلکی را ناشی ازناآشنایی گیلانی های معاصربا واژگان اصیل این گویش می داند ومعتقد است:چون فرآیند آموزش گیلکی درگیلان،تقریبا متوقف شده است، بیشترگیلانی ها گیلکی را خارج از خانه و معمولا ازگروه هم سالان که اطلاعات زبانی محدودی دارند یاد می گیرند وآنچه که می آموزند آمیخته ای از واژگان گیلکی وفارسی است.

  این لغت شناس گیلانی می گوید: گویش گیلکی بیش از۹ هزارلغت مفرده دارد اما اطلاعات عمومی مردم درخصوص این واژگان بسیارمحدود است وآنان درمحاورات روزمره، زمانی که می خواهند گیلکی حرف بزنند به ناچار    نادانسته های گیلکی شان را با واژگان فارسی جایگزین می کنند وگاه حتی
از لغات دیگر زبان ها به ویژه انگلیسی کمک می گیرند و دست آخرآنچه که بعنوان گیلکی می گویند،آمیخته ای ناهمگون وبد آهنگ ازلغات فارسی- گیلکی است که ساختار دستوری مغشوشی هم دارد.
و اما دکتر ایرج شاکرنیا  دکترای روانشناسی در گفتگو با خبرنگارما در پاسخ به این سوال که چرا بیشتر گیلانی ها از آموختن گیلکی به فرزندان شان ابا  دارند و درمحافل عمومی و رسمی  ترجیح می دهند فارسی صحبت کنند گفت:انسان ها به طور طبیعی می خواهند خود را موجه و مطلوب نشان دهند و چون بهره گیری از کلام فاخر و همه پسند در این زمینه بسیارموثراست، پدرومادرهای گیلانی دوست ندارند به کودکان شان گویشی را بیآموزند که می تواند مایه ی دست انداختن فرزندان شان شود.
این روانشناس معتقد است:به هر علتی نگاه عمومی به گیلکی ،نگاهی مثبت نیست تا جایی که در بیشتر موارد گویش ور، از تکلم به گیلکی احساس حقارت می کند و ممکن است در محافل عمومی و رسمی اعتماد به نفسش را از دست دهد، از این رو از تمایلش به گیلکی حرف زدن کاسته می شود.
واما بررسی هانشان می دهد بی اعتنایی سامانه های آموزشی، به آموزش  گویش های محلی و خالی بودن جای این گویش ها در بین رشته های دانشگاهی از دیگرعوامل اضمحلال تدریجی آن هاست.
دکتر محمد کاظم یوسف پور دکترای زبان وادبیات فارسی واستاد یاردانشگاه گیلان درگفتگو با خبرنگارما با پذیرفتن این موضوع که دانشگاه گیلان به عنوان مهم ترین دانشگاه استان گیلکی زبان ها، رشته ی تخصصی گویش گیلکی ندارد گفت:درحالیکه دانشگاه گیلان می تواند هم دررشته ی زبان وادبیات فارسی یک یا دو واحد درس اختیاری آموزش گویش محلی ارائه دهد وهم رشته ی تخصصی گویش گیلکی دایرکند، اما درعمل به دلایل گوناگون این کاررا نمی کند. این عضو هیت علمی دانشکده زبان وادبیات فارسی دانشگاه گیلان گفت:کمبود استاد و نیزاقبال کم دانشجویان،نسبت به گویش گیلکی،ازمهم ترین دلایل بی توجهی یا کم توجهی گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه گیلان به گویش گیلکی است. وی گفت: بیش از۱۰ سال است که تنها عملکرد گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه گیلان، درزمینه ی حفظ گویش گیلکی،تشویق برخی دانشجویان،به ارایه ی پایان نامه هایی درحوزه های گویش شناسی وفرهنگ شناسی گیلان است.
این استاد یاردانشگاه معتقد است: یکی ازالزامات ایجاد رشته ی گویش گیلکی دردانشگاه گیلان، ایجاد گروه زبان شناسی است،گروهی که درحال حاضر دانشگاه گیلان فاقد آن است.
 ازسوی دیگربه نظرمی رسد افزایش توجه ی رسانه استانی صدا و سیما به گویش گیلکی با توجه به فراگیر بودن واثرگذاری این رسانه درحفظ بقای گویش درحال مرگ گیلکی موثراست.
معاون سیمای صدا وسیمای مرکزگیلان درگفتگو با خبرنگارما با تاکید براینکه تقویت بنیان های فرهنگی استان ها ازاهداف تاسیس شبکه های استانی است گفت: ازآنجا که گویش ها و زبانهای محلی ازارکان اصلی هویت فرهنگی استانها  محسوب میشود سیمای مرکزگیلان( شبکه باران) به حفظ واحیای گویش گیلکی توجهی خاص دارد. 

 بهرام قوی بنیه می گوید: در تلاشیم جایگاه گویش گیلکی را درساختاربرنامه سازی شبکه باران ارتقا دهیم ودراین زمینه تلاش می کنیم با تقویت روابط فرهنگی مان با مراکز دانشگاهی و استادان گویش گیلکی ، به مقوله پاسداشت گیلکی با رویکردی تخصصی بنگریم.
این مقام مسئول البته معتقد است: نبود گویش معیاردرگیلان ،اختلاف نظرشدید استادان وپژوهشگران گویش گیلکی درخصوص ویژگی ها وساختاراین گویش و دست آخرروند شتاب آمیز فارسی شدن گیلکی، دست رسانه استانی را برای پرداختن همه جانبه به گیلکی می بندد.
وی می گوید: نباید فراموش کرد ارتباط برقرارکردن وانتقال پیام وظیفه اصلی رسانه است اما بکارگیری واژگان اصیل گیلکی به علت روند شتاب آمیز دوری مردم ازاین گویش، درفرآیند انتقال پیام،مشکلاتی جدی ایجاد می کند و در بسیاری ازموارد،گیلکی ناب حرف زدن در رسانه مانع انتقال پیام به مخاطب امروزی است.
معاون سیمای مرکزگیلان البته می گوید:در تلاشیم این مشکل را با چیدمان هوشمندانه ی واژگان گیلکی و ساخت ترکیبات لغوی که در عین گیلکی بودن همه فهم هم باشد حل کنیم.

 و اما نکته ی مهم دیگراینکه مطبوعات گیلان هم رویکرد مثبتی نسبت به گویش غالب استان شان ندارند. مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان درگفتگو با خبرنگار ما و در پاسخ به این سوال که چرا هیچ کدام از ۱۰۲ نشریه ای که در گیلان چاپ و منتشر می شود گیلکی نیست؟ سه علت اصلی را در این زمینه موثر دانست.
حجت الاسلام والمسلمین حمید پورعیسی می گوید:نبود گویش معیار و واحد، نداشتن رسم الخط  ویژه  و دست آخر و ازهمه مهم تر، صرفه ی اقتصادی نداشتن انتشارنشریه به گویش گیلکی،سه عامل بی اعتنایی نشریات محلی به این گویش است.
وی معتقد است:گویش گیلکی ازمنطقه ای به منطقه ای دیگرمتفاوت است و گاه روستاهای یک شهرستان هم به لهجه ها وگویش های گوناگون گیلکی حرف     می زنند واگرنشریه ای که درسطح گیلان چاپ وتوزیع شود، یکی ازاین گویش ها را انتخاب وبا آن کارکند درعمل حجم وسیعی ازمخاطبانش را که با آن گویش، ارتباط کلامی ندارند ازدست می دهد.
این مقام مسئول معتقد است:اگرچه نشریات شهرستانی می توانند به گویش شهرستان شان منتشرشوند اما درسطح شهرستانی هم تفاوت های فاحشی بین گویش های مناطق مختلف وجود دارد که انتخاب گویش معیاررا سخت می کند.

 
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان درادامه با تاکید براینکه گیلکی نوشتن وگیلکی خواندن به علت اینکه این گویش رسم الخط یا نوشتارخاص ندارند بسیارسخت است گفت: درحال حاضر شعرا ونویسندگانی که اصراردارند به گیلکی بنویسند ازرسم الخط  فارسی با آوانگاری انگلیسی استفاده می کنند چرا که اگر واژگان گیلکی را به فارسی بنویسیم، بدون آوانگاری انگلیسی، امکان تلفظ درست آن واژه وجود ندارد.
حمید پورعیسی می گوید: نمی توان انتظار داشت نشریه ای به گویش گیلکی منتشرشود وبرای اینکه خواننده، مطالبش را بفهمد اورا به آوانگاری پانویس ارجاع دهد.
وی درادامه گفت:این دو مشکل با کاهش استقبال عمومی ازنشریات گیلکی زبان، فروش آنها را کم و درنتیجه انتشار نشریه گیلکی را غیراقتصادی می کند.
کوتاه سخن اینکه گیلکی گویشی است که به هر دلیل درحال نابودی است، اگرچه این نابودی تدریجی با شتاب گرفتن جهانی شدن سرنوشتی اجتناب ناپذیر برای بسیاری ازگویش ها وحتی زبان هاست اما درسطح منطقه ای می توان با تقویت بنیان های آموزشی، چه درسطح عمومی وچه درسطح تخصصی ونیز بهره گیری
بیشترازرسانه های گروهی به ویژه صداوسیما ازآهنگ میرایی گویش های محلی کاست.

 درمورد گویش گیلکی بنظرمی رسد پیش نیازاصلی حفظ وتداوم حیات این گویش دیر پا وغنی، بازگرداندن حیثیت واقعی آن نزد مردم است.
ریشه یابی علل تاریخی ناپسند دانستن تکلم گیلکی وشناساندن این علل به مردم، ایجاد فرهنگستان یا دست کم مرکزگویش گیلکی باهدف حفظ بازمانده های واژگان گیلکی وساخت واژگان جدید، برای پاسخ دادن به نیازهای روز و کاستن ازروند تند آهنگ فارسی- گیلکی شدن گویش گیلکی،از راهکارهای مهم  حفظ  گویش گیلکی است.

منبع: صدا و سیمای مرکز گیلان