مقدمه :

رضوانشهر یکی از شهرستان های جدیدالتاسیس گیلان است که در مسیر جاده بندر انزلی به تالش و آستارا واقع است .

این شهرستان ، قبلاَ  در محدوده ی ولایت معروف به  خمسه ی توالش  قرار داشت و تالشدولا خوانده می شد . مقرّ حکام تالشدولا  آبادی پونل بود . مرکز کنونی این شهرستان شهر رضوانشهر می باشد. این شهر را قبلاً چهار راه و یا چهار راه رضوانده می خواندند.

اطلاق نام چهار راه بر آبادی یادشده به این سبب است که بنای آن به سال ۱۳۱۷ بر می گردد، پیش از آن زمان جاده ای موسوم به شاه عباسی از رشت و گسکرات می آمد و با عبور از محل رضوانده به ساحل شفارود امتداد می یافت. در سال ۱۳۱۷ جاده دیگری در مسیر بندر انزلی به آستارا احداث شد ، آن جاده در محل رضوانده جاده شاه عباسی را قطع نمود و تقاطع چهار راهی پدید آمد که تدریجاً اهمیت اقتصادی یافت و نخستین بناهای تجاری و مسکونی در اطراف آن چهار راه ساخته شد.

به این ترتیب می بینیم که تاریخ پدید آمدن شهر رضوانشهر از حدود ۶۰ سال تجاوز نمی کند و عمر تاسیس شهرستان رضوانشهر نیز حدود ده سال است ، اما سابقه ی تاریخی و مدنی این شهرستان بسیار طولانی ست.

موقعیت

چنان که آمد حوزه ی جغرافیایی شهرستان رضوانشهر که شامل دو بخش گیل دولا و تالش دولا می باشد، قبلاً یکی از بلوکات پنجگانه ی سرزمین تالش ایران بود و به نام تالشدولا شهرت داشت.

  محدوده ی این بلوک در تقسیمات جدید نیز حفظ گردید و اکنون شهرستانی ست مشتمل بر دو شهر به نام های رضوانشهر و پره سر ، یک شهرک به نام ولیعصر چوکا و پنج دهستان و ۱۱۰ آبادی با جمعیت بیش از ۲۰ خانوار.

این شهرستان که همچون مرواریدی در آغوش صدف دریای کاسپین و کوهستان جنگل پوش تالش قرار دارد ، از سوی شمال به دریای کاسپین و شهرستان تالش ، از جنوب به صومعه سرا و ماسال ، از شرق به بندر انزلی و از غرب به شهرستان خلخال محدود است.

تسمیه نام تالشدولا

اگرچه همه جا تالشدولا را تالشدولاب نوشته اند ولی به نظر می رسد نام صحیح این بلوک تالشدولاست ، به معنی محل دکان و بازار یا مرکز تجاری تالشان ، زیرا اولاً در زبان تالشی دولاوگورا به معنی بازار ثابت و مرکز داد و ستد می باشد ، ثانیاً در زبان تالشی کلمه ی دولاب وجود ندارد و اهالی منطقه آن را « دولا » می خوانند ، از سوی دیگر بعید به نظر می رسد گذشتگان ما که هیچ آشنایی با فرهنگ و زبان فارسی نداشتند ، برای نامگذاری سرزمین خود از یک کلمه ی فارسی استفاده کرده و در عین حال آن را ناقص تلفظ کنند . بنابراین چون دولا و دولاب با هم شباهت هایی دارند ، نویسندگان اسناد و آثار فارسی عموماً دولا رابه کلمه مشابه مشهور آن، دولاب خوانده اند.

سیمای تاریخی

تالشدولا از نواحی بسیار کهن گیلان به شمار می آید ، نخستین منبعی که از این ناحیه یاد نموده کتاب حدود العالم است که به سال ۳۷۲ ه. ق تالیف شده. در این کتاب ایالت گیلان به ۲ قسمت این سوی رودیان ( بیه پیش) و آن سوی رودیان ( بیه پس) یاد شده و در باره آن سوی رودیان آمده است:

اگر اندر همه ی ناحیت گیلان کسی دشنام دهد یا نبیذ خورد یا گناهان دیگر کند ، چهل چوب یا هشتاد چوب بزنند و ایشان را شهرک هاست یا منبر ، چون گیلان بان ، شال ، دولاب ، پیلمان شهر.

داشتن منبر در آن زمان وجه اهمیت فوق العاده ای برای هر شهر و دیار بود . جالب این که بنا به قول بالا در سراسر گیلان تنها چهار شهر از چنان وجه ای بودند و یکی از آن ها تالشدولا بود. مقدسی نیز از دولا به عنوان شهر عمده گیلان نام برده و نوشته است :

دولاب قصبه ی جیل – گیلان است ، ساختمان هایش با سنگ و گچ است ] مسجد [ جامع در کناری از آن است ، شهری خوب و بازارش زیباست.

اماکن مذهبی و بناهای تاریخی رضوانشهر :

رضوانشهر با وجود برخورداری از چنین پیشینه ای تاریخی به سبب شرایط آب و هوایی مرتوب و پرباران استان گیلان از وجود اماکن و بناهای متنوعی برخوردار نیست . متاسفانه آثار باقیمانده نیز وضعیت مناسبی ندارند. با این حال در این شهرستان چند سایت و بنای تاریخی و همچنین اماکن مذهبی مهمی وجود دارد که از شهرت زیادی برخوردارند از جمله :

 ۱) اسپیه مزگت

این اثر تاریخی که تاریخ بنای آن را سده پنجم هجری – قمری نوشته اند ، در شمال آبادی دیناچال در حدود ۲۰ کیلومتری شهرستان رضوانشهر واقع شده و از جاده اصلی رضوانشهر – تالش ۲ کیلومتر فاصله دارد، نویسنده کتاب از آستارا تا استراباداین بنارا یکی از عجایب هفتگانه ی استان گیلان نامیده است .

این اثر تاریخی ، به دلیل دخالت انسان و قرارگیری در معرض باد و مسیر سیلاب های رودخانه رو به تخریب نهاده است.

۲) گورستان باستانی « مینه رو» و « وسکه»

در مسیر جاده آسفالته رضوانشهر به شهرستان تالش و در ابتدای تاسیسات صنایع چوب و کاغذ ایران ( چوکا) راه شوسه ای در میان درختان جنگلی و کناره ی شمال شرقی شفارود با مناظر زیبا و رویایی به سمت جنوب غربی راه می گشاید که با پشت سر گذاشتن روستاهای مسیر خود چون : دُوران ، سیاب ، گیلیار ، سفیه چوان ، اَچِل ، بن آوی و طی مسافتی حدود ۳۳ کیلومتر به روستای ییلاقی وسکه و روستای مجاور آن مینه رو، منتهی می گردد.

علاوه بر چند خانوار کوه نشین که دایم در روستاهای مذکور ساکن می باشند ، حدود ۲۰ خانوار از کشاورزان پونل و رضوانشهر و ارده جان نیز پس از کشت برنج در فصل تابستان به منظور فرار  از هوای شرجی جلگه به آنجا می کوچند.

در سالهای اخیر در آن آبادی ها گورستان های باستانی مهمی شناسایی شده . در کاوش های باستان شناسی در این منطقه گورهای مختلفی کشف و لایه برداری شده و علاوه بر اسکلت های موجود در گورها ، اشیایی همچون ظروف سفالی ، مهره های تزئینی ، النگو ، ادوات آهنی ، خنجر ، سر پیکان ، تبر و شمشیر که کاملاً اکسیده شده بودند و به دست آمده ، بعضی از اسکلت ها نیز به دلیل رطوبت شدید متلاشی و امکان جمع آوری آن ها برای مطالعات بعدی وجود نداشت.

قدمت این گورستان ها به دوران اشکانی می رسد.

۳) پل آجری رودخانه شفارود

این پل تاریخی در جاده مواصلاتی رضوانشهر – تالش بر روی رودخانه شفارود در روستای پونل ، از توابع رضوانشهر واقع شده ، مصالح این پل عمدتاً از آجر است و بنای آن مربوط به دوره ی قاجاریه می باشد . این اثر تاریخی  دارای ارزش و اهمیت زیادی می باشد .

۴ )آرامگاه شرفشاه دولایی

آرامگاه پیر شرفشاه و یا سید شرفشاه دولایی در روستای دارسرا ، پنج کیلومتری شرق شهر رضوانشهر واقع شده . آرامگاه مادرش سیده بانو نیز در جوار آن قرار دارد و رودخانه چاف در حد فاصل آن دو مزار جریان دارد .

سید شرفشاه شاعر و عارف نامی گیلانی ست که دیوان اشعاری از ا و به زبان گیلکی – تالشی برجای مانده است  . او از عرفای سده هشتم می باشد و آرامگاهش از دیر باز زیارتگاه مردم بوده .

از دیگر مکان های مذهبی این شهرستان می توان به سلطان برزکو در ییلاق برزکو اشاره کرد که در قله ی بسیار مرتفعی واقع شده و در فصل تابستان عده ی کثیری برای زیارت به این مکان می روند. همچنین در داخل شهرستان نیز می توان از سلطان غریب بنده نام برد که از نوادگان امام موسی بن جعفر(ع) می باشد.

جاذبه های طبیعی

به علت نوع پوشش گیاهی و آب و هوا ، این شهرستان دارای جاذبه های گردشگری و توریستی فراوانی می باشد ، به حدی که قابل وصف نیست ، در این شهرستان در هرفصل از سال با طبیعت زیبا و خیره کننده ای روبرو می شویم . از یک سو گستره دل انگیز شالیزاران و دریای نیلگون کاسپین و از سوی دیگر جنگل های انبوه و مراتع سبز ییلاقات .

 بعضی نقاط خاص در این گستره عبارتند از :

·         آبشار ویسادار این پدیده طبیعی زیبا در کیلومتر ۱۵ مسیر جاده ای که شهر پره سر را به

·          ییلاق برین و برزکو مرتبط می کند واقع است .

·         سواحل ماسه ای مشهور تازه آباد ، شفارود و نوکنده .

·         جاده پونل به ییلاق ارده و زندانه و دشت دومن که از کناره رودخانه خروشان شفارود و آغوش جنگل های انبوه امتداد دارد .

·         جاده پونل به ییلاق برن و شالرا که از در مسیر رودخانه خوسابر ( شاخه غربی شفارود ) در دل جنگل امتداد دارد .

بازار های هفتگی

در طول هفته دو بازار هفتگی در شهرستان رضوانشهر دایر می شود . سه شنبه ها در شهر پره سر و چهار شنبه ها در شهر رضوانشهر . این بازار های سنتی که برای اهالی روستاهای پیرامون هم محل دیدوبازدید و هم محل دادو ستد می باشد ، محل مناسبی برای تهیه فراورده های دامی ، زراعی و صنعتی منطقه برای سوغات است .

اماکن اقامتی و تفریحی

در این شهرستان با وجود زیبایی های کم نظیر طبیعی و جاذبه های فرهنگی متنوع که می تواند هر دیاری را تبدیل به یکی از قطب های گردشگری بکند ، سرمایه گزاری لازم برای جذب اقامت و رفا گردشگر نشده است . امکانات موجود در این زمینه عبارت است از :

·         هتل و آسایشگاه معلم واقع در پونل

·         خانه معلم واقع در شهر رضوانشهر

·         مهمان پذیر و سفره خانه های روستای دلگشای درون واقع در مسیر جاده پونل به ییلاقات .

·         و مجتمع اقامتی  ساحل تازه آباد .

منابعی که در نگارش این مطلب از آنها استفاده شده است :

۱.      عبدلی علی ، تات ها و تالشان ، ققنوس،۱۳۶۹، تهران .

۲.      عبدلی علی ، تالشی ها کیستند ، ققنوس ،۱۳۶۹ ، تهران .

۳.      حدودالعالم ، به کوشش دکتر منوچهر ستوده ، طهوری ، ۱۳۶۲، تهران .

۴.      مقدسی ابوعبدلالله ، احسن التقاسیم ، ترجمه دکتر علینقی منزوی ،شرکت مولفان و مترجمان ،۱۳۶۱، تهران

۵.      ستوده دکتر منوچهر ، از آستارا تا استراباد ، ج ۱، انجمن آثار ملی ،۱۳۴۲،تهران .

۶.      طاهری علی ، راهنمای سیاحت و زیارت گیلان ، پوینده ، ۱۳۷۵، تهران .

۷.      خلعتبری محمدرضا ، کاوش های باستان شناسی تالش، اداره کل میراث فرهنگی گیلان ، ۱۳۸۳، رشت .

نوشته : نگاه عبدلی

منبع: پایگاه مرجع و تخصصی تالش شناسی