شهرستان صومعه سرا از شهرستان‌هایی است که در غرب گیلان واقع شده واز شمال به انزلی و از جنوب شهرستان فومن و از شرق به شهرستانهای رشت و شفت و از غرب به شهرستانهای ماسال ورضوانشهر محدود است.شهرستان صومعه سرا با وسعتی حدود ۶۳۳ کیلومتر مربع و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای سه بخش مرکزی، تولمات، میرزاکوچک جنگلی و هفت دهستان کسما، طاهر گوراب، ضیابر، هندخاله، لیفشاگرد، گوراب زرمیخ، مرکیه، و سه شهر صومعه سرا، مرجغل، گوراب زرمیخ و یکصد و پنجاه و دو روستا می‌باشد. عرض جغرافیایی شهرستان سی و هفت درجه و هجده دقیقه و طول جغرافیایی چهل و نه در صد و هجده دقیقه‌است. مرکز شهرستان یعنی صومعه سرا در فاصلهٔ تقریبی بیست و سه کیلومتری مرکز استان قرار دارد. این شهرستان حدود ۱۴۵۰۰۰ نفر(سرشماری ۷۵)جمعیت داردکه رقمی حدود یک سوم آنها را جمعیت شهری و بقیه را ساکنان روستا تشکیل می‌دهند. ناهمواری‌ها، جلگه و دشت صومعه سرا از شمال به تالاب انزلی و جنگل‌های مناطق تالابی و از جنوب به دشت حاصلخیز و مزارع برنج فومن و در قسمت غرب به مناطق کوهپایه‌ای و جنگلی ماسال محدود است. قسمت بیشتر شهرستان در ناحیه جلگه‌ای قرار داشته و در بخش میرزاکوچک جنگلی ارتفاعاتی باحداکثر هزار و دویست متر ارتفاع که پوشیده از جنگل است دیده می‌شود که دو منطقه ییلاقی شهرستان به اسامی گندرجی و خونپارجی در همین ارتفاعات وجود دارد. صومعه سرا قبلا یکی از روستاهای بخش کسما و از توابع شهرستان فومن بشمار می‌رفت. در گذشته نسبت یه آبادیهای اطراف خود از اهمیت کمتری برخوردار بوده لیکن امروزه به دلیل داشتن موقعیت بهتر از آبادیهای دیگر پیشی گرفته و به صورت مرکز شهرستان از اعتبار برخوردار است. صومعه سرا شهر زیبائی است که میان مزارع و باغهای وسیع قرار گرفته‌است برنج و توتون از محصولات مهم صومعه سرا ست و در کنار آن پرورش کرم ابریشم و چایکاری رواج زیادی دارد.

صومعه سرا شهر جدیدی است و به همین اکثر ساختمانها ی آن نوساز هستند. فعالیتهای اقتصادی شهر عمدتاً بر مبادله محصولات کشاورزی روستای اطاف متکی است در محل مناره بازار نزدیک سلجوقیان بر جای مانده‌است این مناره حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد. در اطراف صومعه سرا پلها و امامزاده‌ها و آثارزیادی وجود دارد که بسیاری از آنها دارای ارزش تاریخی هستند.

شهرستان صومعه سرا به سه سیستم آبیاری متکی است رودخانه، سدها و کانال‌های خطوط شبکه آبرسانی و آب بندان‌ها. از چهل رودخانه جاری در گیلان بیش از ده رودخانه کوچک و بزرگ در شهرستان صومعه سرا جریان دارد که جملگی از ارتفاعات شهرستان‌های ماسال و فومن سر چشمه گرفته و پس از طی مسافتی و عبور از روستاهای متعدد به تالاب منتهی می‌شوند میزان آبدهی این رودخانه‌ها در تمام طول سال یکسان نیست و معمولاً از اواخر فروردین تا پایان مرداد آب رودخانه‌ها کاهش می‌یابد و همین رودخانه‌ها علاوه بر نعمتی که به مردم ارزانی می‌دارند در مقاطعی از سال با طغیان خود موجب ضرر و زیان خصوصا به بخش کشاورزی می‌شوند و به طور معمول هر ساله شــــاهد آسیب هـــــای ناشی از آن هستیم.۰ شهرستان صومعه سرا با آب و هوای ویژه خود در اقلیم مرطوب و معتدل قرار داشته و دارای باران فراوان با بیش از هزار میلی متر در سال می‌باشد. این شهرستان همانند سایر شهرستان‌های گیلان در مقابل رطوبت زیاد از گرمای متوسط و جریان هوای مطبوع برخوردار بوده که بادهای مختلف در آن جریان دارند که شدیدترین آن بادگرم زمستانی که از غرب وزیده و در کوتاه مدت رطوبت منطقه را خشک و موجبات خسارت و بعضا آتش سوزی می‌شود.

خاک و زمین در شهرستان صومعه سرا به سه گروه تقسیم می‌شود. خاک تالابی که این خاک در شمال شهرستان و در حاشیه تالاب تشکیل یافته آب زیر زمینی در این نوع خاک‌ها بسیار نزدیک به سطح زمین و غالبا غرقاب است تا حدودی برای چرای احشام مورد استفاده قرار می‌گیرد و غالبا مراتع را تشکیل می‌دهند. خاک جلگه‌ای که معمولاً از رسوبات رودخانه‌ها به وجود آمده و دارای پستی و بلندی اندکی هستند و بهترین خاک برای کشت انواع گیاهان متداول در منطقه خصوصا برنج است. خاک‌های کوهپایه‌ای که این نوع خاک در دامنهٔ کوههای البرز قرار داشته، عمق خاک نسبتاً خوب بوده و معمولاً دارای شیب جنگلی می‌باشند و برای کشت گیاهان مناسب هستند. مقدار هجده هزارهکتار از اراضی شهرستان راجنگل تشکیل می‌دهد که عموماً درارتفاعات و به طور پراکنده در نواحی جلگه‌ای قرار دارندوگونه های جنگلی، افرا، بلوط و توسکا در آن دیده می‌شود، کاشت صنوبر در سالهای اخیر رایج و شهرستان به عنوان بیشترین تولید کننده این نوع چوب در ایران محسوب می‌شود.

از ویژگی‌های منحصر به فرد شهرستان وجود تالاب در شمال آن است که از نظر زیست محیطی، سیاحتی و اقتصادی دارای اهمیت ویژه و زیستگاه گونه‌های مختلف پرندگان بومی و مهاجر و انواع آبزیان می‌باشد و به عنوان بزرگ‌ترین تالاب دنیا محسوب و دارای توان‌های بالقوه متعدد می‌باشدکه یکی از آنها ارزش چراگاهی حاشیه تالاب است و در حاشیه تالاب ساکنین زیادی زندگی می‌کنند که اساس معیشت آنان کشاورزی مبتنی بر برنج، صیفی جات، توتون و نیز فعالیتهای جنبی صید، شکار و دامداری مبتنی بر پرورش گاو و گاومیش می‌باشد. از مهم‌ترین رودخانه‌های که به این تالاب وارد می‌شوند می‌توان به ماسوله رودخان، قلعه رودخان، پسیخان و… را نام برد. همچنین مناطق حفاظت شده سلکه و سیاه کشیم با اعتبار بین المللی به عنوان محل امنی جهت زیستگاه پرندگان مهاجر در شهرستان صومعه سرا واقع است.

معماری سنتی روستایی در صومعه سرا به تجربه گرانبهای گذشتگان تکیه داشته و هماهنگ با عوامل محیطی پدید آمده‌است که در چگونگی معماری عوامل آب و هوایی همچون باران مداوم، وزش بادها، طبیعت و مواد موجود در دسترس نقشی اساسی دارد ودر بعضی مناطق نوع خانه‌ها مانند تلمبار، کندوج و… در ارتباط مستقیم با کار کشاورزی است.

به علت یکسان بودن گونه خاک و اقلیم زبان قسمت اعظم شهرستان در منطقه جلگه‌ای گیلکی و در نواحی کوهپایه‌ای و ارتفاعات تنیان در بخش میرزاکوچک جنگلی و همچنین روستاهای طالش محله، چکوور و لارسر در بخش مرکزی مردم با گویش طالشی و در روستای گاز گیشه به علت تعدد کرد مهاجر (از گذشته‌های دور) با زبان کردی تکلم می‌کنند همچنین گروهی آذری زبان به عنوان مهاجر از استان ههای اردبیل و زنجان به طور پراکنده و خصوصا در محله‌ای موسوم به زیده سرا در شهر صومعه سرا سکونت دارند.

آداب و رسوم رایج در شهرستان صومعه سرا که برخی به فراموشی سپرده شده را می‌توان به شرح زیر برشمرد: لافند بازی که بیشتر در جشن‌های عروسی، عید نوروز و یا در بازارهای هفتگی اجرا می‌شد، کشتی گیله مردی که امروزه همچنان پا برجاست و یادگار قدرت و دلاوری مردم این خطه‌است و ریشه در تاریخ دارد، نوروز خوانی که از رسوم آخر هر سال است و هم اکنون کم و بیش رواج دارد و نماد ورود بهار می‌باشد، عروس گوله از دیگر مراسم قبل از حلول سال نو به شمار می‌رفت این نمایش همراه با آواز دارای مفاهیم اخلاقی و تزئینی خاصی بود. گل گل چهارشنبه از مراسم کهن ایرانیان که در گیلان و در صومعه سرا با عنوان چهارشنبه سوری رایج است که در غروب سه شنبه آخر سال و در شب چهارشنبه انجام می‌شود و هنگام پریدن از آتش می‌خوانند: زردی بشه، سرخی بایه، نکبت بشه دولت بایه. سیزده سال به عنوان آخرین مراسم نوروز که مردم بیشتر به کنار رودخانه‌ها و در دل جنگل‌ها می‌روند و به صورت گروهی آخرین روز نوروز را گرامی می‌دارند. شب چله که از مراسم باستانی ایرانی است که معمولاً چنین شبی اهل خانواده و خویشان گردهم می‌آیند و معمولاً از تنقلات و آجیل استفاده می‌نمایند. گیشه بوری که یکی از مراسم مربوط ازدواج بوده که این مراسم با صدای ساز و نقاره و ترانه خوانی و شادمانی عروس و داماد و دیگر مهمانان همراه است. همچنین زیارت عتبات عالیات خصوصا زیارت مشهد مقدس و اخیرا سوریه و کربلا پس از برداشت محصول برنج، عزاداری ماه محرم که همچون سایر مناطق ایران مردم شهرستان آداب و رسوم ویژه برای سوگواری حسین بن علی (ع) دارند. معمولاً مردم در روزهای نهم و دهم محرم به زادگاه خود می‌آیند و در جمع بستگان و آشنایان در مراسم عزاداری شرکت می‌کنند و مراسم سوم سیدالشهداء هر سال در طاهر گوراب با شکوه خاصی برگزار می‌شود و مردم از روستاهای دور و نزدیک جهت شرکت در این مراسم به سوی طاهر گوراب روانه می‌شوند. بازارهای محلی و هفتگی در شهرستان از رونق فراوان برخوردار است که یکی از مراکز مراوده‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم به شمار می‌رود.

از آثار تاریخی این شهر نیز می‌توان به مناره روستای مناره بازار، آثار بجا ماندنی از پل خشتی در روستای پردسر، پل خشتی گازرودبار، سید خروسه در هفت دغنان ضیابر که بعضا به وسیله سازمان میراث فرهنگی در حال مرمت و بازسازی است. مناره گسگر صومعه سرا:این مناره در بخش مرکزی از توابع شهرستان صومعه سرا و در ۳۶ کیلومتری غرب شهرستان رشت واقع شده‌است. مناره گسگر در سر راه یک جاده قدیمی معروف به شاه عباسی واقع شده‌است و یاد آور مناره‌های عظیم سلجوقی در دیگر مناطق ایران است. ارتفاع مناره ۲۹ متر و قطر آن در پایه ۷ متر و در بخش فوقانی ۳۵/۲ متر است و منار شکل مخروطی دارد. یک ستون نگهدارنده در وسط به عنوان تکیه گاه به ابعاد ۵۵×۵۵ سانتیمتر به پلکان مارپیچ داخلی و جدارهٔ بیرونی منار ایستائی داده‌است. هیچ کتیبه‌ای که تاریخ بنا و بانی آن را معرفی کند، وجود ندارد. منار با آجرهای مربع شکل به ابعاد ۱۳×۱۳ سانتیمتر و قطر ۶ سانتیمتر بنا گردیده و جز در قسمت فوقانی که دو نوار آجرکاری تزئینی آن را زینت داده، در سایر قسمت‌ها کاملاً ساده و بدون آلایش است. با توجه به شکل مناره و مصالح بکار رفته در آن می‌توان مناره گسگر را در ردهٔ میلها و مناره‌های دورهٔ سلجوقی قرار داد. این مناره در زلزله ۱۳۶۹ گیلان به شدت آسی دید.همچنین ساختمانی واقع در کسما که مقر مبارزان جنگل و بنام عمارت معروف است اشاره کرد.از بازارهای عمده در مرجقل ضیابر، گوراب زرمیخ و صومعه سرا را می‌توان نام برد. وجود بیش از ۱۸۰ مسجد و بقاع متبرکه در اقصی نقاط شهرستان معرف مذهبی بودن این دیار و علاقه آنان به ائمه اطهار است. شهرستان صومعه سرا از مناطق زیبا و دیدنی استان گیلان است که به دلیل ناشناخته بودن از دید مسافران و حتی مردم این شهرستان دور مانده‌است. ناشناخته ماندن این شهرستان موجب شده تا نتواند به عنوان یک منطقه گردشگری برای مسافران جاذبه داشته و دیدنی به نظر آید. شهرستان صومعه سرا به دلیل قرار گرفتن در حاشیه جنوبی تالاب انزلی سالانه پذیرای پرندگان مهاجری از قبیل کیلار، فیلوش، خوتکای پرسفید و معمولی است که برای هر مسافری زیبا و خاطره انگیز است. در مدخل ورودی این شهر یک هتل به نام ابریشم وجود دارد که از نظر پذیرایی و اقامتی تاحدزیادی می‌تواند در حل مشکلات مسافران نوروزی مثمر واقع شود. منطقه زیبا و کوهستانی «تنیان» واقع در بخش میرزاکوچک یا گوراب زرمیخ صومعه سرا از نقاط زیبای طبیعی به شمار می‌رود که به دلیل طبیعت فرح انگیز و نشاط آور، منحصر به فرد و از جاذبه‌های طبیعی این شهرستان است.

کتابخانه‌های عمومی

در سال ۱۳۴۹ عده‌ای از دوست داران کتاب در شهر صومعه سرا اقدام به تشکیل انجمن کتابخانه‌ها نمودند. در اواخر این سال، شهرداری شهر صومعه سرا ۱۵۰ متر مربع زمین جمعیت احداث کتابخانه در اختیار انجمن گذاشت در بهمن سال ۱۳۵۱، این کتابخانه بازدید بنای ۱۳۰ متر و با صرف مبلغ ۴۰۰ هزار ریال هزینه و ۲۱۰ جلد کتاب اهدایی فعالیت خود را آغاز نموده غیر از کتابخانه مزبور چند کتابخانه دیگر در سطح این منطقه قرار دارد که به قرار ذیل است: کتابخانه عمومی گوراب زرمیخ، کتابخانه عمومی طاهرگوراب، کتابخانه عمومی شهید مجیدی لیف شاگردو…. کتابخانه جامع شهر صومعه سرا تحت عنوان کتابخانه باقرالعلوم در سال جاری احداث و هم اکنون در حال خدمت رسانی می‌باشد

صنایع دستی

صنایع دستی استان گیلان شامل: «گلیم بافی، سرامیک سازی، بامبوبافی، مرواریدبافی (سبدبافی) قلاب دوزی، نازک کاری چوب، چموش دوزی، تولیدات دست بافت، معرق و مینیاتور، فرش بافی و… می‌باشد که از میان آنها ۱ـ حصیربافی که با ساقه گیاه لی (گیاه مرداب) و صوف انجام می‌شود، سرامیک سازی، تولیدات دست باف و… خاص صومعه سرا است.

ابریشم

صومعه سرا را در واقع می‌توان خاستگاه ابریشم ایران دانست، ابریشم در واقع مهم‌ترین و شاخص ترین صنعت و سوغات صومعه سرا محسوب می‌شود که مطمئناً در کل کشور ایران بی همتاست. هرچند گیلان از نظر تعداد کارخانه‌های مربوط به صنعت ابریشم محدود است ولی صومعه سرا از این نظر بسیار غنی است والبته جای پیشرفت فراوان نیز دارد. همچنین این چند کارخانه موجود در صومعه سرا در کل کشور نیز از اهمیت بسزایی در صنعت نوغان کشور محسوب می‌شوند.

کارخانه‌هایی که در گیلان به جمع آوری پیله کرم ابریشم و خشک کردن و انبار کردن و عرضه آن به بازار هستند بسیار محدودند و در محدوده صومعه سرا قرار دارند، شامل:

۱ـ کارخانه پیله کسماء که به‌وسیله شرکت پیله ور ساخته شد ولی دستگاه آن که ژاپنی است به‌وسیله شرکت ایران نصب شده‌است.

۲ـ کارخانه پیله طاهرگوراب که دستگاه آن از نوع ژاپنی جدید است در حال حاضر تنها شرکت ابریشم کشی شرکت (صنایع ابریشم گیلان) می‌باشد که سرمایه آن ۵۰۰ میلیون ریال بود. این کارخانه در روستای «شارم» از بخش‌های اباتر صومعه سرا در فاصله ۸ کیلومتری این شهر است طبق آمار بدست آمده صومعه سرا فاقد زمین زیر کشت بار و پیله نوغان و تولید تعداد نوغاندار است و دارای ۲ شعب تعداد تخم (جعبه‌است)

۳. در ایران ۴ کارخانه ابریشم کشی وجود دارد اولین واحد در شهرستان صومعه سرا دومین واحد در رشت که تعطیل می‌باشد و سومین واحد شرکت صنایع ابریشم شرق گیلان واقع در شهرستان لنگرود که با تولید سالیانه ۱۲۵ تن نخ ابریشم بزرگترین واحد تولیدی کشور می‌باشد و چهرمین واحد ابریشم طوس که در مشهد مقدس واقع شده است

وجه تسمیه صومعه سرا

نامگذاری صومعه سرا به دو علت است: اسم این شهر برگرفته از عارف بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری شیخ عبدالله صومعه‌ای می‌دانند که امروزه مزارش در اول جاده صومعه سرا ـ فومن قرار گرفته‌است. برخی بر این باورند که چون در گذشته‌های دور در این منطقه گلی به نام (صومعه) وجود داشته و اسم آن از آنجا برگرفته شده‌است. از آنجائیکه در زبان گیلکی صومعه سرا را «سوماسرا» تلفظ می‌کنند، و با توجه به معنی کلمه «سوما» که زاهد و بی ریا معنی می‌دهد، گروهی این مساله را دلیل نامگذاری این منطقه می‌دانند. والبته قرار گرفتن تعداد قابل توجهی امامزاده و مسجد در این منطقه نیز از نکات قابل اشاره در نامگذاری این شهرستان می‌باشد

جغرافیای صومعه سرا

پوشش جنگلی

در قسمت کرانه‌های تالاب انزلی، جنگلها خاص نواحی مردابی به مقادیر زیادی دیده می‌شود. در جنگلهای منطقه انواع درختان، راش، توسکا، افرا نمدار، ممرز، سپیدار، اوجا، خرمالو، ارس، گردو و انجیل ,و از همه مهم‌تر صنوبر وجود دارد. در صومعه سرا مناطق ییلاقی وجود ندارد ولی در قسمت دشت آن به مساحت ۱۱۵/۱۷ هکتار غنی می‌باشد بیشتر گیاهان مراتع از انواع: مارجنگ، پونه، پیرگیــاه، شبدر، هویچ وحشی، شاه پسند، گزنه و… تشکیل شده‌است.

کوه ها
شهرستان صومعه سرا کلاً در ناحیه جلگه‌ای قرار گرفته و به غیر از تعدادی کوه کم ارتفاع فاقد کوه و قلل است. کوه خمباراجی (خمبارژی) با ارتفاع ۹۴۶ متر در محدوده دهستان گوراب زرمیخ (تنیان) در ۲۰ کیلومتری غرب شهرستان صومعه سرا و کوههای سیاهکوه، سفیدلنگان کوه و پلنگ دره کوه حداکثر ارتفاعشان به (۱۲۰۰) متر می‌رسد

رودخانه‌ها
رودخانه‌های مهم شهرستان صومعه سرا عبارت‌اند از:

۱ـ پیش رود: این رودخانه از اتصال رودخانه‌های قلعه رودخانه و گشت رودخان شهرستان فومن تشکیل شده که از روستاهای صیقلان گوراب، ماتک، لیف شاگرد عبور نموده و از کنار روستای سیاه درویشان به تالاب انزلی می‌ریزد که آن رودخانه در روستای سیاه درویشان که می‌رسد به نام رودخانه جمعه بازار نامیده می‌شود.

۲ـ شاندری: این رودخانه از کوههای توالش سرچشمه می‌گیرد و از کناره صومعه سرا به سمت شرق انحراف یافته و به رودخانه مرغک ملحق می‌شود و وارد تالاب می‌شود.

۳ـ پلنگ رود: این رودخانه از سیاه کوه صومعه سرا سرچشمه گرفته و وقتی به دهستان صومعه سرا رسیده معروف به «ماسوله رودخان» می‌شود این رود بعد از گوراب به سمت شمال شـ\رق و بعد از فتمه سر وارد تالاب می‌شود و از دیگر رودخانه‌ها رودخانه پسیخان و گازروبار است

نوخاله

یکی از روستاهای سرسبز صومعه سرا نوخاله‌است در فاصله کمی از این روستا و در ساحل رودخانه عریض و بسیار زیبای نوخالیه مرتع سبز وسیعی خود نمایی می‌کند که محل نگهداری و قرق اسبها و گاوها است. این صحنه بسیار زیبا و دیدنی است صوفیان ده و گلبانگ داد و یکی از دهات بسیار زیبای این منطقه صوفیان ده می‌باشد این ده که در ساحل تالاب انزلی واقع شده‌است طبیعت بسیار زیبایی دارد در این ده مجموعه تفریحی توریستی قشنگی بنام گلبانگ دادو احداث شده‌است

مشخصات اقلیمی (آب و هوا، بارش و باد)

آب و هوای شهرستان صومعه سرا در مجموع مرطوب جلگه‌ای و فصلهای مختلف سال دارای شرایط مطلوب می‌باشد. از این نظر این منطقه با آب و هوای ویژه خود در اقلیم مرطوب و معتدل قرار داشته، دارای باران فراوان با ۳/۹۷۲ میلی متر در سال و متوسط ۸۱ میلی متر و میانگین رطوبت ۸۹ درصد، متوسط درجه حرارت سالیانه ۶/۱۶ درجه سانتیگراد و حداکثر حرارت مطلق متوسط ۱/۲۹ درجه سانتی گراد و حداقل حرارت مطلق متوسط ۹/۸ درجه سانتیگراد در فصول مختلف سال که کلاً ویژگی‌های شهرستانهای ساحل غربی دریای خزر دارد. این شهرستان همانند سایر شهرستانهای گیلان در مقابل رطوبت زیاد از گرمای متوسط و جریان هوای مطبوع برخوردار بوده و بادهای مختلف الجهت در آن جریان دارند که شدیدترین شان باد گرم زمستانی است که از غرب می‌وزد و ظرف یکی، دو روز رطوبت منطقه را خشک و موجب خسارت شدید کشاورزی و آتش سوزیهای مهیب در شهر و روستاها و یا جنگلها می‌گردد. در فصل بهار و پاییز، وزش باد از جانب دریا بوده که موجب افزایش تراکم بخار در دامنه ارتفاعات غربی و ریزش باران می‌گردد متوسط گرمترین ماه سال تیر و مرداد با (۸/۳۶ و ۴/۳۶) درجه سانتیگراد و متوسط سردترین ماه سال بهمن و اسفند با ۵ و۷ درجه سانتیگراد است و متوسط پرباران ترین ماه سال مهر و شهریور با ۱/۱۶۱ و ۵/۱۴۳ میلی متر و کم باران ترین ماه سال فروردین و دی با ۴/۶ و ۸/۲۶ میلی متر و میزان بارندگی سالانه ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیمتر می‌باشد. بادهایی که در منطقه می‌بارند عبارت‌اند از: باد جنوب شرقی، باد جنوب، باد ژیروس، باد غرب، باد شرق، بادنورد از شمال شرقی و پر بادترین ماه سال آبان با ۷ متر سرعت و کم بادترین ماه سال تیرماه با ۳ متر سرعت می‌باشد.

دهستانهای شهرستان صومعه سرا

دهستان هندخاله :

دهستان هندخاله که بعضا به صورت « هندوخاله » و « هنـدخاله » نیز نقل گردیده در ناحیه جلگه ای شهرستان صومعه سرا و در بخش تولمات واقع گردیده است . این دهستان در شمال شرقی صومعه سرا و در همسایگی دهستان های کسماء و تولم و در شمال شرقی رشت قرار دارد .

تالابهای سلکه ، نرگستان و سیاه درویشان که بیش از نیمی از تالاب انزلی را تشکیل می دهند در این دهستان واقع گردیده اند این مساله سبب افزایش اهمیت استراتژیک این منطقه حتی در بعد بین المللی گردیده است .

دهستان هندخاله دارای حدود ۳۵۰۰ خانوار و ۱۶۰۰۰ نفر جمعیت می باشد . وجه تسمیه هنده خاله را می توان در ترکیب دو عبارت « هند » به معنی بزرگ و « خاله » به معنی رودخانه جستجو نمود و آن را رود بزرگ یا شاخه بزرگ رودخانه معنا نمود .

دهستان تولم :

دهستان تولم به مرکزیت شهر مرجقل به عنوان یکی از دهستان های مهم شهرستان صومعه سرا دارای بیش از ۲۶۰۰ خانوار و ۱۳۰۰۰ نفر جمعیت می باشد و در میان شهرستان های رشت ، شفت و فومن واقع گردیده است . این منطقه به علت شرایط اقلیمی و حاصلخیزی خاک دارای شرایط مناسبی در زمینه های مختلف کشاورزی بوده و تقریبا به همین دلیل می توان وضع اقتصادی مردم آن را تا حدودی بهتر از سایر نقاط شهرستان دانست . جمعه بازار که سابقاً روزهای جمعه و اخیرا روزهای پنجشنبه در شهر مرجقل برگزار می گردد جزء مهمترین بازارهای محلی گیلان بوده و در آن تولیدات کشاورزی و انواع دام خرید و فروش می گردد . این ناحیه از آنجایی که به عنوان مرکز بخش تولمات شناخته می شود محل استقرار ادارات ، نهادها و ارگان های دولتی همچون آموزش و پرورش ، شهرداری ، دارایی ، آب ، گاز و … و چند مرکز فرهنگی ـ ورزشی می باشد . این دهستان سابقاً موقعیت بندری داشته و هم اینک رودخانه پرآب«پیش روبار» از این منطقه عبور می نماید .

 دهستان کسما :

دهستان کسما در مرکز شهرستان صومعه سرا و در میان دهستان های مرکیه ، طاهرگوراب ، ضیابر ، هندخاله ، تولمات و شهرستان های بندرانزلی و فومن و در منطقه ای جلگه ای قرار گرفته و حدود ۵۰۰۰ خانوار و ۲۲۰۰۰ نفر جمعیت دارد . گفته می شود نام کسما از عبارت « کاس » که قوم باستانی ماقبل تاریخ حاشیه دریای کاسپین بوده اند ریشه گرفته است . مطابق اسناد و مدارک به جا مانده از نهضت جنگل کسما در طی دوران مبارزات کوچک جنگلی مهمترین مرکز جنگلیان و در حقیقت پایگاه سیاستگذاران این نهضت بوده است . نشریه جنگل که یکی از مهمترین نشریات تاریخ مطبوعات گیلان و چه بسا ایران بوده حدود یک قرن پیش با ابتدایی ترین امکانات و به صورت چاپ سنگی در کسما منتشر می شد . شهر صومعه سرا به عنوان مرکزیت سیاسی و اقتصادی شهرستان صومعه سرا در محدوده جغرافیایی این دهستان واقع گردیده است .

دهستان طاهرگوراب :

دهستان طاهرگوراب در شرق شهرستان صومعه سرا واقع گردیده و طبق آخرین برآوردها حدود ۳۵۰۰ خانوار و ۱۶۰۰۰ نفر جمعیت دارد . این منطقه از سمت شمال به دهستان ضیابر ، از سمت مشرق به دهستان کسما و از سمت جنوب شرقی به شهرستان ماسال محدود است . کل دهستان در ناحیه جلگه ای و جنگلی قرار دارد . مرکزیت دهستان با روستای طاهرگوراب می باشد . همانند سایر آبادی هایی که عبارت« گوراب » را به عنوان پیشوند و پسوند دارند احتمالا وجه تسمیه این آبادی وجود  طاهر نامی  از سرشناسان منطقه بوده که نقش مهمی در توسعه و منطقه داشته است . مناره آجری کسگر که از آثار به جا مانده از دوران سلجوقی می باشد و مهمترین بنای تاریخی شهرستان صومعه سرا است و در منطقه طاهرگوراب واقع گردیده است .

دهستان ضیابر :

دهستان ضیابر  در شمال شرقی شهرستان صومعه سرا واقع گردیده و همسایگان آن دهستان های کسما و طاهرگوراب و شهرستان های ماسال ، بندرانزلی و رضوانشهر می باشند . این دهستان حدود ۳۰۰۰ خانوار و ۱۴۰۰۰ نفر جمعیت دارد . وضع طبیعی منطقه ترکیبی از مناطق جلگه ای ، کوهستانی ، جنگلی و مرکزیت آن با روستای ضیابر در ۱۸ کیلومتری شهر صومعه سرا می باشد . تا چند سال پیش رفت و آمد با قایق برای حمل مسافر و بار از ضیابر به بندرانزلی صورت می گرفت که با احداث جاده آسفالته موسوم به جاده بین الملل این منطقه از یک سو به فومن و رشت و از سوی دیگر به رضوانشهر و بندرانزلی متصل گردیده که این امر نقش قابل توجهی در ترقی و پیشرفت این ناحیه داشته است . نام ضیابر نیز به دلیل همجواری آن با رودخانه ها و مرداب « زریاور » به معنی کنار دریا بوده که به مرور به نام کنونی موسوم گشته است . شهرک صنعتی صومعه سرا در کیلومتر ۲۲ جاده صومعه سرا به پونل در منطقه ضیابر قرار دارد. این شهرک بیش از یکصد هکتار مساحت داشته و قابلیت واگذاری حدود ۲۵۰ قطعه زمین به متقاضیان را داراست و فاصله ۵۰ کیلومتری آن با مرکز استان از نکات مثبت و موثر در پیشرفت این شهرک و افزایش تعداد واحدهای صنعتی آن می باشد .

دهستان گوراب زرمیخ :

دهستان گوراب زرمیخ با حدود ۵۰۰۰ خانوار و ۲۵۰۰۰ نفر جمعیت در قسمت جنوب شرقی شهرستان صومعه سرا و در همسایگی شهرستان صومعه سرا و در همسایگی شهرستان های فومن و ماسال و دهستان های طاهرگوراب و مرکیه قرار گرفته است . زبانهای رایج در این منطقه گیلکی و تالشی بوده و به جز بخشی از این دهستان که کوهستانی می باشد بقیه نقاط گوراب زرمیخ در نواحی جلگه ای قرار دارد . مرکز این دهستان شهر گوراب زرمیخ می باشد که مقر مبارزات میرزاکوچک جنگلی بوده و مرکز ستاد جنگل و مدرسه نظام و قرارگاه میرزا کوچک در فاصله سالهای ۱۲۹۴ الی ۱۲۹۷ هجری شمسی در آن قرار داشته است . از آنجایی که کلمه « زرمخ » در زبان گیلکی معنای بهار می دهد وجه تسمیه این منطقه را می توان به علت سرسبزی و آبادانی آن در فصل بهار دانست . آبادی های خمپارجی ، گندرجی و تنیان از مناطق ییلاقی بسیار زیبای این دهستان می باشند . گوراب زرمیخ چند سال پیش به عنوان یکی از بخش های سه گانه شهرستان صومعه سرا و با نام بخش میرزا کوچک جنگلی در تقسیم بندی جغرافیایی کشور به تصویب رسید و بسیاری از ادارات ، نهادها و ارگان های دولتی در آن مستقر گردیدند .

دهستان مرکیه :

دهستان مرکیه در ناحیه جلگه ای شهرستان صومعه سرا به مرکزیت روستای مرکیه که در ۶ کیلومتری شهر صومعه سرا قرار دارد واقع گردیده است . آخرین آمارها این دهستان را دارای حدود ۱۹۰۰ خانوار و ۹۰۰۰ نفر جمعیت برآورد می نمایند . کلمه «مرکیه» را در برخی فرهنگ ها به معنی « پیمان شکن » و یا « متجاوز » آورده اند اما توجیه نامگذاری این منطقه هنوز به صراحت مشخص نیست . دهستان مرکیه در همسایگی دهستان های گوراب زرمیخ ، طاهرگوراب و کسما قرار داشته و از سمت جنوب با شهرستان فومن همسایه است . 

منابع: ویکی پدیا و وبلاگ  sooma

منبع عکس فارس نیوز عکاس علیرضا عزتی