سال تحصیلی ۶۸-۶۷ برای گذراندن فرصت مطالعاتی به ایتالیا رفته بودم، برای نخستین بار با شبکه اینترنت آشنا شدم. البته آن سال تب ایمیل و اینترنت در اکثر دانشگاه های ایران، فراگیر شده بود. بعد از بازگشت به ایران به عضویت هیأت علمی مرکز تحقیقاتی فیزیک نظری و ریاضیات در آمدم. سال ۶۸ بود که آقای دکتر محمد جواد لاریجانی رئیس این مرکز، همت کردند و اینترنت را به ایران آوردند. من هم به عنوان جانشین ایشان در این طرح همکاری کردم.

یکی از نخستین دغدغه های مدیران و هیأت علمی این مرکز، ارتباط علمی و پژوهشی با دانشگاه های دنیا بود. در مرکز تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که پست الکترونیک برای یک مرکز تحقیقاتی که می خواهد با دانشگاه های دنیا ارتباط داشته باشد، یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. به دلیل شرایط پس از جنگ، برنامه گسترش ارتباط با دانشگاه های خارجی مورد نظر بود و یکی از سرلوحه های مرکز تحقیقات به شمار می آمد. ایمیل ارزان ترین و سریع ترین روشی بود که مورد توجه قرار گرفت.

در سال ۶۸ هیچ مرکزی برای ارائه خدمات اینترنت در کشور وجود نداشت. هرچند برخی مراکز از طریق تماس تلفنی با خارج کشور به شبکه وصل می شدند ولی این مراکز به دیگران خدمات نمی دادند. از طریق تماس تلفنی بین المللی به شبکه اینترنت وصل می شدند. البته در آن زمان هنوز شبکه internet ایجاد نشده بود و به شبکه bitnet وصل می شدند.

از طریق مرکز بین المللی فیزیک نظری در ایتالیا که آن زمان ریاست آن با پروفسور عبد السلام بود به مؤسسه مجمع اروپایی شبکه های تحقیقاتی (earn) وصل شدیم.

این مؤسسه آن زمان کشور های غیر اروپایی مانند هندوستان را به عضویت پذیرفته بود. ولی شرایط عضویت ویژه ای داشت که با توصیه های آقای عبد السلام، عضویت ایران مورد پذیرش قرار گرفت.

اواخر سال میلادی ۱۹۹۲ از طریق اتصال تلفنی به دانشگاه لینس اتریش وصل شدیم. بعد ها با یک خط استیجاری به دانشگاه وین اتریش وصل شدیم که آن زمان از نقاط اصلی اتصال به شبکه earn بود.

همکاران ما که به اجلاس های فنی بین المللی می رفتند، چیز های تازه ای یاد گرفتند. گزارش های آنها نشان می داد که شبکه های تحقیقاتی بین المللی از پروتکل bitnet به پروتکل جدید به نام internet حرکت می کنند. به همین دلیل بود که مرکز تحقیقات نیز اتصال به اینترنت را به سرعت پیگیری کرد.

اواخر سال ۹۳ میلادی پروتکل ip/icp را راه اندازی کردیم که امکان اتصال به شبکه اینترنت را فراهم کرد. البته چون آن زمان یک زیر شبکه از شبکه دانشگاه وین بودیم، آخر آدرس ها، نشانی دانشگاه وین یعنی univie. at درج می شد.

ایران حدود یک سال بعد از دانشگاه های اروپایی به شبکه اینترنت وصل شد. سرعت اتصال در آن سال خیلی کم بود. کل ظرفیت اتصال کشور ۸/۹ کیلوبیت در ثانیه بود. البته در آن زمان هنوز سرویس های web و فایل های گرافیکی راه نیفتاده بود و همین سرعت ۸/۹ برای تبادل ایمیل کفایت می کرد.

آن سال ها به دنبال این بودیم که با عنوان ویژه ایران شناخته شویم نه اتریش. بنابراین پسوند ir را از سازمان متولی استاندارد های جهانی اینترنت تقاضا کردیم. پس از پرس وجو ها، متوجه شدیم مؤسسه internic در آن زمان متولی این مسئله بود.

این مؤسسه وابسته به دانشگاه کالیفرنیای جنوبی بود و مدیریت واقعی آن نیز در اختیار فردی به نام جاناتان پاستل بود. هرچند تحریم ها علیه ایران خیلی پر رنگ نبود ولی هنوز خاطره گروگان گیری در ذهن برخی آمریکا یی ها زنده بود. به همین دلیل با مقاومت هایی مواجه بودیم.

کسی در ایران به صورت موازی با ما حرکت نمی کرد. بنابراین بعد از غلبه بر مخالفان، توانستیم در فروردین ۱۳۷۴ امتیاز پسوند ملی ir را کسب کنیم.

در واقع با مقاومت ۲ کشور ایران و آمریکا مواجه بودیم. البته مخالفت با پسوند ir در آمریکا، یک موضع رسمی نبود. مدیریت اینترنت در اختیار بنیاد ملی علوم nsf بود. فردی در این بنیاد عضو بود که دل خوشی از ایران نداشت و با ما مخالفت می کرد. البته الان رفتار خود را تغییر داده و از دوستان خوب ما شده است.

در مخابرات ایران کسانی بودند که اعتقادی به اینترنت نداشتند. آنها فکر می کردند اینترنت یک مد روز است و زود فراموش می شود. آنها کوشش می کردند شبکه محدود تر به نام x25 را راه اندازی کنند و می گفتند هر نوع فعالیت شبکه ای، باید تحت همین شبکه انجام شود.

آن زمان اینترنت به اندازه کافی شهرت پیدا کرده بود و همه می دانستند x25 پاسخگوی توسعه فناوری اطلاعات نیست.

چند سال زحمت کشیدیم تا به مخابرات تفهیم کنیم تجربه x25 یک بار در اروپا آزمایش شده و ناکارآمدی آن قبلا اثبات شده است.

لازم است از کوشش دکتر محمد جواد لاریجانی یاد کنم. ایشان شجاعت بالایی در این رابطه نشان دادند. بویژه وقتی اولین اتصال به bitnet برقرار شد. آن زمان لازم بود تعهد نامه هایی را امضا کنیم از جمله این که مانع عبور ترافیک هیچ کشوری نشویم. آن زمان کمتر کسی جرأت امضای این تعهد نامه ها را داشت. بی شک پشتیبانی و جایگاه سیاسی و اجتماعی دکتر لاریجانی، نقش مؤثری در راه اندازی اینترنت داشت. ایشان همیشه به مسئولان سیاسی یاد آور می شدند که شبکه اینترنت، در خدمت محققان و مراکز علمی است و ممانعت از آن، ایستادن در مقابل روند توسعه علمی کشور است.