ماهروزه

نظر به اینکه ماهروزه سرزمینی است تقریباً فاقد جمعیت و ساکنین انگشت شمار و از قدیم الایام محل چراگاه احشام و کشاورزی اهالی آبکنار از این رو همانند سایر روستاها مورد بررسی قرار نمی گیرد و داخل آبکنار محسوب می شود و آنچه ذیلاً می آید به منظور آگاهی می باشد. مرتع ماهروزه در سمت مشرق آبادی واقع می باشد و محل برخورد باتلاق سیاه کیشم و مرداب کورفی که انتهای آبکنار می باشد.

وجه تسمیه ماهروزه

در اصل “مارزده” است زیرا به موجب اظهار نظر پیرمردان محل در زمان قدیم مردی را در آنجا مار گزیده و کشته بود. چون حمل جسد مرده به گورستان آبکنار مشکل بود در همان جا به خاک سپرده و دفن شد.به همان منظور نام آن سامان را مارزده نامیدند که به مرور زمان ماهروزه نامیده شد و امروزه تبدیل به مرتع و چمن زار و باغ و بستان است. در زمان گذشته تمام صحرای ماهروزه دارای علوفه و چمن زاری سبز و خرم است که برای نگهداری و پرورش دام بسیار مناسب و قابل استفاده عموم اهالی آبکنار بوده ولی امروزه هریک از کشاورزان و دهقانان قسمتی از اراضی را تصرف و سیم کشی کرده و برای خود درختکاری نموده اند.

در ماهروزه کتل شاه حکومت می کرد و شله ای از سرب به نام خود زده که تاریخ آن پس از ۳۱ هجری شمسی بوده است، چون این حاکم بر مردم ظلم و ستم زیادی می کرده عاقبت اهالی بر علیه او شوریدند ولی او خود را نجات داد و در محلی به نام “چین جیان” در هفت کوتل در هشت کیلومتری رودسر رفته و آنجا ناپدید می شود که با توجه به این اطلاعات می توان قدمت ماهروزه و آبکنار را به ۶۷۷ سال (قمری) پیش میرسد.

در سرشماری سال ۱۳۶۵ شمسی جمعیت ۵ نفر در یک خانوار _تعداد گاو ۱۰۰۰ رأس _گاو میش ۲۰۰ رأس _ اسب ۱۰۰ رأس.

بررسی معماری روستا  بررسی بناهای روستای آبکنار

کلبه روستائی که عموماً در میان باغها و سبزه زار ها محصور بوده و جابجا در تمام طول رودخانه ها، نهر ها و جاده های کرانه جنوبی دریای خزر به چشم می خورد، همه با خشت خام، سنگ، نی و چوب بنا شده است، در زیر به بررسی بیشتر خانه های روستائی می پردازیم :

کلبه ماهیگیران

کلبه هائی که در ساحل دریا و مرداب بنا می شود بسیار ساده است. برای بنای آن زمین صافی به شکل مستطیل به طول ۴ متر و عرض ۳ متر که سطح آن نسبت به سطح اطراف کمی بلند تر است انتخاب می شود. دور آن زمین را به عمق نیم متر و به عرض ۳۰ سانتیمتر گود برداری می کنند و داخل آن گود را با گل و یا سنگهائی که از کنار رودخانه و ساحل دریا به دست می آورند پر می سازند. به این ترتیب شفته ریزی پی کلبه انجام می شود.

چون زمین ساحل دریا شن و ماسه است وآب باران خیلی زود در آن نفوذ می کند از این رو پی بنا را با شفته آهک بالا می آورند که پی کمتر صدمه ببیند. در چهار گوشه این زمین چهار گودال به عمق نیم متر حفر می شود و در هر یک از آنها یک تیر چوبی به بلندی ۳ متر نصب می گردد. بالای این پایه ها با تیر های عرضی به یکدیگر متصل می شود و بین آنها را، هر جهار طرف، دیواری از خشت خام به عرض نیم متر پر می سازد به طوری که پایه های چوبی در داخل دیوار قرار می گیرند.در وسط دیوار جنوبی، قسمتی به عرض ۷۵ سانتیمتر و بلندی ۱ متر و ۸۰ سانتیمتر باز می ماند. در این محل در ورودی کلبه نصب می شود. برای این کار دو الوار به طول ۱ متر، یکی در بالا و دیگری در پائین محل در ورودی نصب می گردد و چون عرض در ورودی ۷۵ سانتیمتر است بنابراین الوار ها از هر طرف ۱۲ سانتیمتر و نیم در میان قرار می گیرد. در الوار دیگر نیز به طول ۱ متر و ۸۰ سانتیمتر که در دو طرف در ورودی نصب شده و با زائده هائی به الوار های فوق قفل و بست شده است مجموعاً جهار چوب در ورودی را تشکیل می دهند.

در ورودی کلبه دو لنگه است و تمام تنکه می باشد به طوری که وقتی بسته می شود اطاق کاملاً تاریک می شود. این درها لولای آهنی ندارد و بوسیله زائده هائی به چهارچوب متصل می گردد. به این ترتیب که در کناره های بالا و پائین چهار چوب در هر گوشه یک سوراخ به عرض ۳ سانتیمتر و به عمق ۵ سانتیمتر حفر می شود. در بالا و پائین در ورودی نیز زائده هائی به طول ۴ سانتیمتر و عرض ۲ سانتیمتر وجود دارد که در داخل سوراخهای چهار چوب قرار می گیرند. درها در حول محور همین زائده ها گردش می کنند. بالای چهار چوب در وسط ۲ قلاب آهنی به فاصله ۱۰ سانتیمتر از یکدیگر نصب می گردد در ورودی هر لنگه در ورودی نیز زنجیر کوچکی از آهن به شکل مستطیل قرار دارد. وسط این آهن مستطیل شکل مقداری به اندازه قطر قلاب کنده شده است. در موقعی که کسی در خانه نیست برای حفاظت کلبه، سطح آهنی زنجیر در را از قلاب بالای چهار چوب می گذرانند و در داخل قلاب یک چوب کوچک قرار می دهند.

در جلوی دیوار جنوبی کلبه به فاصله ۲ متر ۴ گودال به عمق نیم متر حفر می شود. فاصله گودال اول با گودال چهارم به اندازه ۵ متر است یعنی طول فاصله آنها یک متر از طول دیوارکلبه بیشتر است و چون گودال اولی در امتداد ضلع شرقی کلبه حفر می شود بنا بر این گودال آخری به اندازه ۱ متر بیرون از ضلع غربی کلبه قرار می گیرد. یک ردیف تیر عرضی، بالای این پایه ها را به هم متصل می سازد. تیرهای سقف کلبه نیز تا بالای این پایه ها امتداد می یابد و به این ترتیب ایوانی در جنوب و غرب کلبه بوجود می آید. دور کف ایوانها با یک ردیف الوار به کلفتی ۳۰ سانتیمتر که بر روی زمین نصب شده محصور می شود. خرپای کلبه که یک متر و نیم ارتفاع دارد بر روی دیوار های اطاق وپایه های ایوان تکیه دارد. سطح خرپا بوسیله تیر های نازک به صورت خانه های شطرنجی در می آید و خانه های شطرنجی با “لی” و “ملج” پوشانده می شود. “لی” گیاه خودروئی است که کلفتی ساقه آن ۲ یا ۳ برابر ساقه گندم می باشد و بلندی ساقه آن به یک ونیم متر می رسد.این گیاه در کنار مردابها و آبگبر ها می روید، “ملج” نوعی دیگر از ان است که ساقه اش کمی خشک و شکننده می باشد.

پوشش کلبه از خانه های شطرنجی از پائین خر پا ها شروع می شود. برای انجام این کار از ابتدا “لی” را برمی دارند و یک دانه از آنها را از دسته “لی” جدا می کنند و بالای دسته “لی” را با همان می بندند و آنگاه “لی” را به چوب خر پا می بندند و آن را یکبار از وسط بدور چوب افقی خر پا می پیچانند بعد ساقه ها را کمی از هم جدا میکنند تا قسمت بیشتری از سطح بام را بپوشانند. وقتی پوشش ردیف اول تمام شد ردیف دوم شروع می شود. این بار دسته های “لی” را طوری به خر پا می بندند که تقریباً نصف آن بر روی دسته های قبلی قرار می گیرد و سطح آنرا می پوشاند. این امر باعث می شود که ردیف قبلی در جای خود محکم بماند و بوسیله باد پراکنده نشود. این کار به همین ترتیب ادامه می یابد تا به بالای خر پا می رسند. سقف اطاق کلبه با شاخه های نازک درختان پوشانده می شود و روی آن گل اندود می شود. بین پایه های ایوان غربی با نی پوشانده می شود. این قسمت از کلبه “فاکون، facun” نامیده می شود و اغلب به جای انبار مورد استفاده قرار می گیرد. در کلبه ها پنجره به کار نرفته است بدین جهت در روزهای زمستان هم یک لنگه از در برای رساندن نور به داخل اطاق همیشه باز می ماند.

داخل اتاق یکی دو تا طاقچه و رف وجود دارد که لوازم خانه مانند قوری، سماور، استکان، بشقاب و کاسه بر روی آن چیده می شود. در یک گوشه اتاق معمولاً نزدیک به در ورودی، چاله ای به شکل مستطیل، به طول ۷۵ سانتیمتر، به عرض نیم متر و به عمق ۲۰ سانتی متر حفر می شود که آن را “کله kaleh ” می نامند. این محل به جای اجاق و منقل آتش به کار می رود و فقط در زمستان و مواقعی که هوا سرد است مورد استفاده قرار می گیرد. در سایر ایام سال “کله” ای که در ایوان یا در “فاکون” ساخته شده است استفاده می شود. سطح دیوارهای اتاق و کف آن همچنین کف ایوان با یک ورق نازک گل پوشانده می شود. رنگ این گل که اغلب از رودخانه ها به دست می آید کمی سفید است اما پس از مدتی کم کم رنگ آن تغییر می کند و تیره رنگ می گردد. از این رو هرسال به خصوص پیش از روزهای جشن نوروز این سفیدکاری تجدید می شود. معمولاً کف اتاق و ایوان را با حصیر فرش می نمایند و روی حصیر می نشینند. مستراح در سمت دیگر حیات کلبه ساخته می شود و چون زمینهای این منطقه اغلب شنی است و آب خیلی زود در آن نفوذ می کند بدین جهت سعی می گردد که چاه مستراح تا حد امکان از چاه آب دورتر می باشد.

چاه آب

آب آشامیدنی ساکنان کلبه، به وسیله چاه آبی که عمق آن بین ۲ تا ۱۰ متر است تامین می گردد. برای این کار چاله ای به قطر یک متر حفر می کنند و وقتی گودی چاله به نیم متر رسید جداره گلی را در میانه آن می گذارند. این جداره گلی که در کوره به خوبی حرارت دیده است به شکل مخروط ناقص می باشد و لبه سطح قاعده کوچک آن به طرف بیرون برگشته است. قطر سطح قاعده بزرگ جداره گلی یک متر و قطر سطح قاعده کوچک آن ۹۵ سانتی متر است. پس از آنکه جداره گلی در میان جداره گلی گودال گذاشته شد باز هم گودال را می کنند و وقتی که جداره گلی چند سانتی متر پائین تر رفت آنگاه جداره دیگری روی آن قرار می دهند. چون سطح قاعده بالایی جداره گلی به اندازه ۵ سانتی متر کوچکتر از قسمت پائین آن است از این رو مقداری از جداره ها داخل هم قرار می گیرد. این کار به همین ترتیب ادامه می یابد تا چاه به آب برسد.

آب را با سطل از چاه بر می دارند. برای این کار از وسیله های زیر استفاده می شود:

الف _ کَردِخاله (karde khaleh ):

کردخاله یا کرت خاله، عبارت است از چوب بلندی که در انتهای آن زائده ای به شکل عدد ۷ وجود دارد و آن را به همان شکل طبیعی اش از درختان می برند. دسته سطل را داخل زائده کردخاله می گذارند و آن را آهسته پائین می برند. وقتی سطل به آب رسید آن را با یک حرکت مخصوص به زیر آب می برند و از آب پر می سازند. این طرز برداشتن آب از چاه ساده نیست بلکه ورزیدگی خاصی می خواهد زیرا بر اثر کوچکترین سهل انگاری دسته سطل از میان زائده بیرون می آید و به ته چاه می افتد و یا در روی آب شناور می ماند. چون کردخاله به شکل بالا خیلی کم یافت می شود و از طرفی چوب آن به شکلی که باید صاف و راست نیست از اینرو برای درست کردن آن، چوب بلند و صافی تهیه می کنند و به انتهای آن زائده ای چوبی یا آهنی می بندند. از دو نوع نی هم که “بامبو Bambu” نامیده می شود به جای چوب کردخاله استفاده می شود.

ب _ “وریس ” و ریسمان :

“وَریس”یا ریسمان هم می توان از چاه آب برداشت. برای این کار سطل را به ریسمان می بندند و آن را آهسته به چاه می اندازند. پس از آنکه چند بار سطل را بر روی سطح چاه این طرف و آن طرف بردند، سطل از آب پر می شود. این طرز برداشتن آب از چاه، علاوه بر آنکه کمی مشکل است زیانهای دیگری هم دارد. یکی اینکه پس از بیرون آوردن سطل از چاه، ریسمان را بر روی زمین باقی می گذارنند و ریسمان خیس و گل آلود می شود بعد وقتی دوباره بخواهند سطل آب را از چاه بیرون بکشند قطره های آب ریسمان به داخل سطل می ریزد و آب آن را گل آلود می کند. دیگر اینکه ریسمان چون اغلب اوقات در آب غوطه ور است بدین جهت زود می پوسد و از بین می رود. از این رو بیشتر برای برداشتن آب از چاه از کردخاله که فوقاً شرح داده شد، استفاده می شود و ریسمان به ندرت به کار می رود.

کُتام ( Cotam)

این بنای چوبی که کلبه ییلاقی دهقان به شمار میرود در گوشه دیگر حیاط و گاهی هم در نزدیک کلبه ساخته می شود و از اواخر اردیبهشت که هوا کم کم روبه گرمی میرود تا شهریور ماه که دوباره فصل بارندگی و سرما شروع میشود، مورد استفاده قرار می گیرد. کتام از چهار پایه چوبی تشکیل شده که در چهارگوشه زمینی به مساحت ۱۰ تا ۱۲ متر مربع، نصب شده است. بین این پایه های بلند، پایه های کوتاه تری به بلندی ۵/۱ تا ۲ متر، نصب شده و ۴ تیر چوبی عرضی، در ۴ طرف، بالای آنها را به هم وصل کرده است.

یک تیر عرضی دیگر که دو سر آن بر روی پایه های میانی قرار دارد، سطح نشیمن کُتام را به دو قسمت تقسیم می کند. روی پایه ها در محل اتصال تیر های عرضی به آنها، زدگی کوچکی تعبیه شده و تیر های عرضی در میان آنها قرار میگیرند.

تیرهای عرضی به وسیله وریس و یا الیاف درختان، محکم به پایه ها بسته می شود. روی این تیرهای عرضی با تخته یا شاخه های درختان پوشانده میشود و یک تیر عرضی که در میان سطح نشـیمن کتام نصب شده از لنگر و انحنای این تخته ها و شاخه ها جلوگیری می کند.

اگر کف نشیمن کُتام با تخته پوشانده شود در این صورت مانند کُتام های کوچک، تخته ها به طور آزاد بر روی تیرهای عرضی تکیه می کنند زیرا در این بنا ها به هیچ وجه میخ بکار برده نمی شود. اما اگر این سطح با شاخه های درختان درست شود، آن وقت شاخه ها با وریس یا الیاف درختان، محکم به تیرهای عرضی بسته خواهد شد.

در دو طرف کف نشیمن کُتام، دو پایه مقابل هم نصب می شود که به اندازه نیم متر از پایه های اصلی بلندتر است. این پایه ها طوری نصب می شود که کاملاً بر روی پایه های کوتاه زیرین قرار می گیرد.

معمولاً به جای این دو پایه، دو تیر چوبی به بلندی ۵ تا ۶ متر که در زمین نصب می شود، به کار می رود. خرپای کام بر روی این دو پایه تکیه می کند و با شیب نسبتاً ملایم به پایه های دو طرف امتداد می یابد. خرپا به وسیله تیرهای چوبی به چند ردیف خانه های ۴ گوش تقسیم می گردد و میان این خانه های ۴ گوش با “لی” پر می شود.

از سطح نشیمن کُتام، به ارتفاع ۷۵ سانتی متر، ۴ تیر چوبی عرضی در ۴ طرف شش پایه را به هم متصل می سازد. برای بستن این تیرهای عرضی به پایه های کُتام، زدگی کوچکی در محل اتصال، بر روی پایه ها تعبیه می شود و تیر های عرضی در آن زدگی قرار می گیرد. این تیرهای عرضی به وسیله وریس یا الیاف درختان، محکم به پایه ها بسته می شود. در ارتفاع این تیرهای عرضی تا کف نشیمن کُتام، هر دو پایه مجدداً به وسیله دو تیر چوبی بطور چپ و راست به یکدیگر متصل می شود. این تیرهای چپ و راست علاوه بر آنکه به استحکام پایه ها می افزاید، به مثابه دیوار محل نشیمن کُتام نیز بکار می رود. اغلب ارتفاع این دیوار را با شاخه های نازک درختان پر می کنند یعنی آنرا مانند پرچین می سازند.

یک ردیف پلکان که از تخته یا شاخه های درختان درست می شود از زمین به نشیمن کُتام راه می یابد. کف نشیمن کتام بیشتر با حصیر فرش می شود و دهقانان، ۳ یا ۴ ماه از سال را در آن بسر می برند. این بنا ها چندان دوامی ندارند و باید هر سال برای تعمیر آن اقدام کرد.

کوتی (Cuti)

این بنای چوبی، انبار برنج به شمار میرود و برنج را پیش از خرمن کوبی در آنجا نگهداری می کنند.کوتی در نزدیک خانه ساخته میشود تا بتوان در مواقع لزوم مقدار برنج مورد احتیاج را از آنجا بردارند. بنابراین هر خانواده روستائی ضمن اینکه کلبه ای برای سکونت خود می سازد، یک کوتی هم برای انبار کردن محصول برنج مزرعه خود، بنا می کند.

سطح زمینی که برای احداث کوتی انتخاب می شود کمی از سطح زمینهای اطراف بلند تر است و این بدان جهت است که آب باران در آنجا جمع نشود. اگر چنین زمینی در حیاط کلبه وجود نداشته باشد آن وقت مقداری خاک از بیرون می آورند و آن را در محلی که برای بنای کوتی در نظر گرفته شده می ریزند و آن را آنقدر با تخماق می کوبند تا سفت و محکم شود و آب باران نتواند یکباره آن را بشوید و ببرد.در وسط زمین، یک قواره به شکل مستطیل، به طول ۶ متر و عرض ۴ متر انتخاب می شود بعد با سنگ و آجر در چهارگوشه این زمین مستطیل شکل، چهار پایه بنا می گردد. این پایه ها به شکل مربع است و هر کدام از آنها یک متر مربع مساحت دارد وبلندی این پایه ها در حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر است. روی این پایه ها ی سنگی، پایه های چوبی قرار می گیرد که هر کدام از آنها ۸۰ سانتیمتر کلفتی و ۲ متربلندی دارد. پس از آن با سنگ و آجر، روی پایه های سنگی را تا ارتفاع ۳۰ سانتیمتر از سطح زمین، بالا می آورند بطوریکه پایه های چوبی تا ۱۰ سانتیمتر با سنگ و آجر پوشانده می شود.

در هر سمت طولی زمین، درست در وسط آنها، یک پایه چوبی دیگر هم نصب می شود که بلندی آنها به اندازه بلندی پایه های چوبی چهار گوشه زمین است اما بیشتر از نیم متر کلفتی ندارد. آنگاه الوارهائی یه شکل مربع به مساحت ۸۰ سانتیمتر مربع که در مرکز آنها سوراخی به اندازه سطح بالای پایه ها تعبیه شده در داخل پایه ها قرار می گیرند. هر کدام از آنها به منظور آنست که برای تیر های عرضی که پس از آن در بالای پایه ها نصب می شود، سطح اتکائی باشد. بعد ۳ الوار به طول ۳ متر و عرض نیم متر و کلفتی ۲۰ سانتیمتر که در آنها سوراخهائی به مساحت سطح بالای پایه ها تعبیه شده است در بالای پایه های چوبی بصب می شود و آنها را دو به دو به یکدیگر متصل می سازد. روی این الوار هائی که در دو سمت طولی کوتی بر روی پابه ها قرار دارند، ۶ ردیف تیر افقی نصب می شود و روی آنها با تخته پوشانده می شود. در اطراف این سطح که در حقیقت کف کوتی به شمار میرود، دیواری به بلندی یک متر و نیم از چوب و شاخه های نازک درختان ساخته می شود و خرپای کوتی که نسبتاً بلند و به شکل هرم مربع القاعده است بر روی، آن تکیه می کند پوشش کوتی نیز مانند سایر بناهای روستائی این منطقه “لی” انجام می گیرد و در یک سمت آن سوراخی به منظور هواکش تعبیه می شود. بالای هواکش طوری با “لی” پوشانده می شود که به خوبی از ورود باران و دیگر نزولات آسمانی به داخل کوتی جلوگیری می نماید.

وسط کف کوتی را به اندازه ۷۵ سانتیمترمربع باز می گذارند و آنجا دسته ای برنج را به داخل کوتی می برند و در میان آن انبار می کنند. برای این سوراخ در متحرکی ساخته می شود که سطح آن از هر سمت چند سانتی متر از سطح سوراخ بزرگتر است و روی آن را می پوشاند. در مواقع عادی در را به اندازه ای که یک نفر بتواند از آن بگذرد، کنار می زنند و از آنجا رفت و آمد میکنند ولی در وقت انبار کردن برنج، در راکاملاً از روی سوراخ بر می دارند. این در را پیش از اینکه پوشش کوتی شروع بشود، می سازند و به داخل کوتی می برند. دسته های برنج را در کف کوتی، پهلوی هم می چینند، به طوری که خوشه های برنج رو به بالا قرار می گیرد. وقتی کف کوتی با یک ردیف از دسته های برنج پوشانده شد، یک ردیف دیگر از دسته های برنج را به همان شکل اول، بر روی آن می چینند و به همین ترتیب ادامه می دهند تا به نوک کوتی می رسند. در موقع احتیاج برای برداشتن دسته های برنج از ردیفهای بالائی شروع می کنند تا به کف آن می رسند. کوتی هر سال احتیاج به تعمیر دارد و در هر چند سال باید پوشش آنرا به کلی عوض کرد.

کوتی های کوچک تر نیز ساخته می شود که مثلاً به جای شش پایه، چهار پایه دارند اما طرز بنای آنها با اندکی تفاوت تقریباً به همین شکل است که در بالا بیان شد. معمولاً برای شگون و میمنت یک گَمَج (Gamaj) را به طور وارونه بر روی قله پوشش بام کوتی قرار می دهند. این کار در بعضی کلبه ها هم انجام می گیرد. “گَمَج” عبارت از یک دیگ گلی است که در کوره به خوبی حرارت دیده است و بیشتر برای پختن خورشت بکار میرود.

روجگیر

می گویند کلمه روجگیر قبلاً “روزگیر” بوده و به مرور زمان حرف “ز” آن به حرف “ج” تبدیل شده است. روجگیر بنای کوچکی است که بیشتر در کناره های مرداب برای شکار مرغابی ساخته می شود و فقط در فصل صید مرغابی مورد استفاده قرار می گیرد. برای ساختن روجگیر، ابتد زمین چها گوشه ای به شکل مربع یا مستطیل به مساحت ۳ متر مربع، در کنار آبگیر یا برکه کوچکی انتخاب می شود و در چهار گوشه آن به عمق نیم متر حفر می گردد. در این چاله ها تیر هائی به بلندی ۵/۲ متر نصب می شود که نیم متر آن در داخل چاله قرار می گیرد. چهار تیر عرضی، بالای این تیر ها را دو به دو به هم متصل می سازد. برای اینکه نصب تیرهای فوق به آسانی انجام شود آنها را با راه در جهت طولی دو قسمت می نمایند و سطح صاف آنرا بر روی پایه ها قرار می دهند. پایه های سه طرف روجگیر، یعنی سمت های شمال، شرق و غرب، با تیر های چپ و راست محکم می شود. در هر طرف سوراخی به مساحت ۲۰سانتی متر مربع، در قسمت بالای دیوار تعبیه می گردد. این سوراخهای کوچک به منظور این است که بتوان از داخل روجگیر، اطراف را زیر نظر قرار داد.

چهار تیر کوچک که از بالای پایه ها در مرکز به یکدیگر متصل شده است، خرپای روجگیر را تشکیل می دهد. روی خرپا را “لی” می پوشانند. در داخل روجگیر، کنار دیوار غربی، سه چاله به عمق ۲۰ سانتی متر حفر می شود و در مقابل آن به فاصله نیم متری دیوار غربی، ۳ چاله دیگر نیز به همین شکل حفر می شود. داخل این چاله ها، تیرهائی به بلندی یک متر نصب می شود. یک تیر عرضی بالای سه پایه کوتاه را که در کنار دیوار قرار دارند به یگدیگر متصل می سازد. برای استحکام بیشتر، سرهای این تیر عرضی، به پایه های روجگیر بسته می شود.

یک تیر عرضی دیگر نیز که کمی از تیر عرضی قبلی کلفت تر است بالای سه پایه کوچک دیگر را به یکدیگر متصل می سازد. یک سر این تیر عرضی به داخل دیوار تکیه دارد. دو ردیف پایه های کوتاه داخل روجگیر با شاخه های نازک درختان پوشانده می شود. برای این کار شاخه های نازک درختان که بلندی آن نیم متر است در کنار هم روی تیر های عرضی پایه های کوچک چیده شده و یک یک با وریس یا الیاف گیاهان به تیر عرضی بسته می شود. سطحی که به این ترتیب از شاخه های نازک درختان بدست می آید به همین شکل تا آبگیری که در چند متری روجگیر واقع است امتداد می یابد، با این تفاوت که بلندی پایه های این سطح، رفته رفته کوتاه میشود، تا موقعی که سطح شاخه ها به آبگیر می رسد کاملاُ بر روی سطح زمین قرار می گیرد. در سمت دیگر روجگیر، به فاصله نیم متر از سطحی که با شاخه درست شده، یک تیر چوبی نصب می شود که بلندی آن تا زیر خرپا می رسد.

بین این پایه و پایه دیگر روجگیر، دیواری با خشت خام کشیده می شود. فاصله نیم متری که در بالا به آن اشاره شد برای رفت و آمد به داخل روجگیر است. این احتیاط ها برای آن است که شکارچی از بیرون دیده نشود. سطحی که با شاخه های نازک درختان درست شده و از روجگیر تا برکه امتداد دارد، به این منظور است که مرغابی های خانگی را از برکه به روجگیر برساند. این مرغابی ها طوری تربیت شده اند که وقتی شکارچی آنها را از سوراخ روجگیر پرواز داد، آنها پس از یک گشت کوچک در هوا، مستقیماً به طرف برکه ای که در نزدیکی روجگیر است فرود می آیند و بر روی آن می نشینند و پس از ان با اشاره شکارچی از آب بیرون می آیند و از روی همان جاده ای که با شاخه درختان درست شده به روجگیر بر می گردند.

بر روی این جاده در محل پایه دیوار جنوبی روجگیر، یک در کوچک آن هم با شاخه درختان نصب می شود، وقتی مرغابی ها به روجگیر داخل شدند، آن در را می بندند تا از خروج آنها جلوگیری شود.

در دوطرف آبگیر کوچکی که در کنار روجگیر واقع است دو تیر چوبی به بلندی ۸ متر یا بیشتر نصب می شود و بر روی آن طوری قرار داده می شود که مساحت آن از مساحت آبگیر بیشتر است و وقتی بر روی آبگیر بیفتد آن را کاملاً می پوشاند. این تور به وسیله یک چوب نازک بلند، به داخل روجگیر متصل می شود، بطوری که اگر سر چوب را که داخل روجگیر قرار دارد، محکم بکشند، تور از پایه های چوبی جدا میشود و بر روی آبگیر می افتد و سطح آن را می پوشاند.

شکارچی در داخل روجگیر منتظر می ایستد و از میان سوراخ دیوار ها، به بیرون نگاه می کند. وقتی چند مرغابی وحشی از دور در هوا پیدا شدند شکارچی مرغابی ها را از داخل سوراخ ها به بیرون پرواز می دهد. مرغابی ها در هوا گشت کوچکی می زنند و به عادت همیشگی، به سوی آبگیر فرود می آیند و بر روی آب می نشینند. مرغابی های وحشی نیز با دیدن این مرغابی ها به آنها می پیوندند و با آنها در همان آبگیر فرود می آیند. در این موقع شکارچی چوبی را که داخل روجگیر است و یک سر آن به تور متصل می باشد، محکم به عقب می کشد. بر اثر این کار تور از پایه جدا می شود و بر روی آبگیر می افتد. بعضی از مرغابی ها که از شنیدن صدای جدا شدن تور از پایه های آن، به پرواز در می آیند، در هوا با تور برخورد می کنند و دوباره به آبگیر می افتند. در این موقع شکارچی سر می رسد و پس از گرفتن مرغابی های وحشی تور را در جای خود وصل می کند. روجگیر چندان دوامی ندارد و چون در تمام فصول بهار، تابستان و قسمتی از پائیز غیرمسکونی باقی می ماند و به همین دلیل کم کم رو به ویرانی می رود. البته هوای مرطوب، گیاهان خودرو، باد و بارانهای سخت این ناحیه، ویرانی آن را به مقدار زیادی تسریع می کنند.

تَلَمبار

تلمبار، محل پرورش کرم ابریشم است و بیشتر در میان باغهای توت ساخته می شود تا رساندن برگ توت به آنجا راحت و آسان باشد. برای احداث تلمبار، ابتدا زمین مستطیل شکلی به طول ۱۲ متر و عرض ۴ متر انتخاب می شود. در چهار گوشه این زمین و همچنین در سمت های طولی آن به فاصله هر ۲ متر، یک چاله به عمق نیم متر حفر می کنند. در وسط این زمین هم در جهت طولی آن، به فاصله هر دو متر، یک چاله عمیق به عمق نیم متر حفر می نمایند به طوری که چاله های میانی، درست در وسط دو چاله کناری قرار می گیرد. بعد در هر چاله دور زمین، یک تیر چوبی به بلندی سه متر و در هر چاله میانی یک تیر به بلندی ۵ متر نصب می شود. در حدود نیم متر از پایه ها در میان خاک قرار می گیرد. در این حال سه ردیف پایه یه دست می آید که بالای هر ردیف از آنها به وسیله تبرهای عرضی به یکدیگر وصل می شود. دو تیر چوبی نیز بالای پایه های چهارگوشه تلمبار را به یکدیگر متصل می سازد. طول تیرهای عرضی که در بالای پایه های میانی نصب شده، تا مقابل پایه های کناره تلمبار امتداد می یابد.

برای ساختن خر پا، تیرهائی پایه های کناری را به بالای تیرهای عرضی پایه ها ی میانی، متصل می سازد. ضخامت این تیر ها از ضخامت پایه ها کمتر است. روی این تیرها دوباره تیرهای دیگری به موازات پایه های میانی نصب می گردد که سطح خر پا را به صورت شطرنجی در می آورد. وسط این خانه های شطرنجی با “لی” پر می شود و به این ترتیب پوشش تلمبار به اتمام می رسد هر چهار طرف تلمبار، از ارتفاع نیم متری زمین تا بالای پایه ها، با ساقه های خشک شده برنج و شاخه های نازک درختان پوشانده می شود. فقط یک سمت آن به اندازه ۷۵ سانتی متر باز می ماند. این قسمت به منزله در ورودی تلمبار است و اغلب روی آن یک حصیر می آویزند. برای رفت و آمد حصیر را بالا می زنند و آنرا به میخی که در روی تیر عرضی سقف کتام نصب شده، قلاب می کنند.

پایه های تلمبار تا ارتفاع نیم متر از سطح زمین با نفت سیاه اندود می شود. این کار به منظور آن صورت می گیرد که مورچه و سایر حشرات زمین نتوانند از روی پایه ها بالا بروند و خود را به کرم ابریشم برسانند. تلمبار جز برای پرورش کرم ابریشم مورد مصرف دیگری ندارد و هر سال می بایست تعمیر شود.

آب آشامیدنی
آب مشروب خانه ها همانطوری که در شرح کلبه ها بیان شد به وسیله چاه آب تامین می شودکه معمولاً بین دو متر تا هشت متر عمق دارد. اززمانهای پیش در قسمتهای کوهستانی این ناحیه، چاه عمیق مرسو بوده است و همچنین آب آشامیدنی را از مکانها ی دور دست به خانه های خود جریان می داده اند.

جدار چاه آب در خانه های شهر با آجر بنا می شود و از سی سال پیش به این طرف جدارهای بتونی هم در آنجا مرسوم شده است. دیوار چاه از سطح زمین به اندازه نیم متر الی ۷۵ سانتی متر ارتفاع دارد وهمینطور دیوار حوض هم ۷۵ سانتی متر الی یک متر از سطح زمین دارد. چون برای پر کردن حوض از آب چاه استفاده می شود بدین جهت معمولاً حوض و چاه آب در کنار یکدیگر احداث می شوند. برای برداشتن آب از چاه علاوه بر بکار بردن کردخاله و چرخ چاه، از تلمبه دستی هم استفاده می شود.

بَجار مَرز (Bajar Marz)

شالیزار به زبان محلی “بجار” می گویند و بجار مرز، یعنی مرز شالیزار و آن عبارت است از جاده ای پر پیچ و خمی است به عرض یک متر که حد فاصل بین دو شالیزار می باشد و دو طرف آن بوته ها و گیاهان خودرو پوشانده است و ندرتاً تک درخت هائی به عنوان “نشانه” و به منظور جهت یابی در کناره های آن کاشته اند. شالیزار ها به جز این دیوار، دیوار دیگری ندارند.

دیوار چوبی

برای محصور کردن باغها و حیاط خانه ها، در اوایل صورت ساده ای از دیوار به کار می رفت که اکنون به ندرت دیده می شود به این ترتیب که در فاصله های نامعین، چاله های کم عمقی حفر می شودو تنه های درختان در آن نصب می گردید. آنگاه این پایه ها با یک یا دو ردیف تیر عرضی به یکدیگر متصل می شود. برای اتصال تیرهای عرضی به پایه ها به هیچ وجه میخ به کار نمی رفت بلکه تنها با الیاف گیاهان و درختان مخصوصاً کنف، که در آنجا به فراوانی به عمل می آمده، آنها را به هم می بستند. این گونه دیوار علاوه بر اینکه حدود باغها را تعیین می کرده، تا اندازه ای از ورود حیواناتی از قبیل اسب و گاو نیز جلوگیری می نموده است و در ضمن روستائیان از پایه های آن به عنوان تکیه گاه جهت کوله بار خود استفاده می کردند.

رَمش ) (Ramsh

رمش یا پرچین، دیواری است که با شاخه ها و سر شاخه های درختان درست می شود و ساختن آن در تمام روستاهای جهان متداول است. پرچین برای محصور کردن باغها و حیاط خانه های روستائی به کار می رود. برای ساختن پرچین، ابتدا در دور باغ، به فاصله هر ۱ متر، چاله کوچکی به عمق نیم متر و بین آنها چاله های کوچکتری به عمق ۲۵ سانتیمتر، پس از آن در داخل چاله ها تیرهائی به ترتیب به کلفتی ۱۰ و ۵ سـانتیمتر

نصب می شود. این پایه ها به اندازه ۱ متر بالای زمین قرار می گیرد. بین پایه ها با سرشاحه های درختان بافته می شود برای اینکه آب باران به پرچین صدمه نزند، در هر طرف آن به اندازه ۲۰ سانتیمتر خاک می ریزند و این کار علاوه بر جلوگیری از نفوذ آب، در استحکام آن نیز موثر است.گاهی برای اینکه پرچین دوام بیشتری داشته باشد در دو طرف آن خندق کم عمقی حفر می گردد تا آب باران را در خود جمع کند و از رسیدن آن به پایه های پرچین جلوگیری نماید. این امر ضمناً باعث می شود که حیوانات نتوانند به آن نزدیک شوند. با این همه پرچین چندان دوامی ندارد و باید هر سال برای تعمیر یا تجدید آن اقدام کرد.

چَپَر ((chapar

چپر دیواری است که با نی و شاخه های درختان احداث می شود. برای ساختن چپر در ابتدا دور حیات خانه، به فاصله هر یک متر، چاله ای به عمق نیم متر حفر می شود. این چاله ها بوسیله شیاری به عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر به یکدیگر وصل می گردد، آنگاه تیرهائی به کلفتی ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر در چاله ها نصب می شود. چاله را با شن پر می کنند و گاهی برای استحکام بیشتر پایه ها، مقداری سنگ، آجر و سفال در چاله ها می ریزند. بین این پایه ها، پایه های نازک تر نصب می گردد. پس از اینکه پایه ها آماده شد آنها را بوسیله یک یا دو ردیف تیرهای عرضی به یکدیگر متصل می سازند. تیرها را با الیاف درختان و یا طناب محکم به پایه ها می بندند. بعد، نی ها را دسته دسته نموده و به تیر های عرضی می بندند. پس از اتمام کار شیار را با شن پر می کنند.

چپر فقط در دهکده ها و شهرهائی که در کنار مرداب واقع شده اند مورد استفاده قرار گرفته و در شهرها به نسبت پیشرفت تمدن کم کم جای خود رابه دیوارهای تخته ای و آجری داده است. عیب این نوع دیوار یکی است که اغلب مورد دستبرد کودکان واقع می شود به این ترتیب که آنها برای بازیهای خود نی ها را از چپر بیرون می کشند و در نتیجه ریسمانی که نی ها را با یکدیگر بسته شده، شل می گردد و نی ها از هم جدا می شوند. دیگر اینکه قسمت پائین آن که در داخل شیار قرار دارد بر اثر مرطوب بودن بیش از حد زمین بزودی می پوسد و از بین می رود بدین جهت چر را باید هر دو سال یکبار تعمیر کرد و یا از نو ساخت. گاهی به جای بعضی از پایه های چپر، درخت می کارند و از آن به عنوان پایه استفاده می نمایند. بلندی چپر حداکثر به ۲ متر می رسد. در داخل خانه ها، برای جدا برای جدا کردن باغچه ها، چپرهای کوتاهی احداث می گردد که بلندی آن ۸۰ الی ۱۰۰ سانتی متر است. چپرها چندان دوامی نداشته و تقریباً درهر سال تجدید می شود. از تیرهای عرضی چپر که همیشه رو به داخل خانه ها قرار می گیرد، برای آویختن لباس و سطل و بعضی از اشیاء مورد لزوم خانه استفاده می شود.

دیوار بلوکی

در حدود سی سال اخیر به علت کمبود آجر و گرانی آن که پیش از این بیان گردید، دیوارهای بلوکی مورد استفاده قرار گرفت و از آن استقبال فراوانی به عمل می آید. به طوریکه بعضی ها، خانه های خود را نیز با بلوک سیمانی بنا کرده اند. البته خانه هائی که با بلوک های سیمانی ساخته می شود چون رطوبت هوا را به خود جذب می کند، برای سکونت مناسب نیست اما دیوارهای بلوکی علاوه بر اینکه احتیاج به پوشش سفالی ندارد، دوام آن هم از تمام دیوارهای دیگر بیشتر است. برای اینکه دیوارهای بلوکی استحکام بیشتری داشته باشد، داخل بلوک با ماسه سیمان پر می شود. دیوار بلوکی تا مدتهای زیادی احتیاج به تعمیر ندارد و ساختن آن به صرفه نزدیک است.

بَلته ساده

در گیلان به در ورودی باغ یا در ورودی حیاط کلبه های روستائی، بَلته می گویند. این کلمه در اصل “بَلَد” به معنی راهنما ونماینده بود که به مرور زمان و کثرت استعمال به “بلده” و”بلته” تغییر یافته است.

ساده ترین شکل بلته عبارت از چند تیر عرضی است که در میان پایه ها قرار می گیرد. به این تریتب که ابتدا دو چاله به عمق ۳۰ الی ۵۰ سانتی متر، به فاصله ۵/۱ الی ۲ متر روی زمین حفر می شود و در هر چاله دو پایه که بلندی آنها معمولاً بلندی پرچین برابر می باشد، نزدیک به هم نصب می گردد و تیرهای عرضی در بین آنها قرار می گیرد. فاصله چوبهائی که در یک سمت به عنوان پایه بکار برده می شود طوری انتخاب می گردد که تیرهای عرضی می توانند در میان آنها کاملاً بر رویهم قرار گرفته، راه را مسدود کنند. برای عبور و مرور از بلته بایستی هر بار تعدادی از تیرهای عرضی را از بین پایه ها بردارند.

این نوع بلته که خیلی ارزان تمام می شود صرف نظر از اینکه همه ساله بایستی هر بار تجدید بنا گردد عیب های دیگری هم دارد. یکی اینکه وقتی زمین پایه ها کمی سست بشود، پایه ها با یکدیگر فاصله بیشتری پیدا می کنند و تیرهای عرضی، دیگر روی هم بند نمی شوند و پائین می افتند. دوم اینکه گاو ها به آسانی می توانند به کمک شاخه های خود تیر های عرضی را از میان پایه ها خارج کنند و راه را برای ورود به باغ باز نمایند.

معمولاً برای اینکه این نوع بلته استحکام بیشتری داشته باشد در هر طرف آن، یک پایه دستک دار نصب می گردد و تیرهای عرضی روی دستکهای چوبی، از الیاف درختان و گیاهان و خصوصاً از “وریس” استفاده می شود و پایه های هر سمت به کمک آنها به یکدیگر متصل می گردد و تیرهای عرضی روی الیاف یا روی وریس قرار می گیرند. بلته ای که با وریس بسته شود تیرهای عرضی به سهولت از آن بیرون نمی آید از این رو در برابر حمله حیوانات تاب مقاومت بیشتری دارد. اما به علت اینکه وریس در مقابل باران و رطوبت دائمی هوای آنجا زود می پوسد باید آنرا تجدید کرد. در بعضی نقاط به جای وریس از سیم های مسی و آهنی استفاده کرده پایه های بلته را با سیم به یکدیگر بسته اند. این امر گر چه به بلته استحکام زیادتری می بخشد اما چون به طور کلی چوبهای بلته اعم از پایه ها و تیرهای عرضی نمی توانند مدت زیادی در مقابل آنجا مقاومت می کنند. از این جهت تقریباً همه ساله بایستی تجدید یا مرمت آن اقدام کرد.

بلته متحرک

این دو نوع بلته به جای چوبهای عرضی، در یکپارچه نی دارد که از چوب و شاخه های درختان شده است. عرض این در، از فاصله پایه هائی که در دو طرف محل ورودی باغ یا خانه نصب شده، بیشتر است و به همین جهت بر روی پرچین تکیه می کند. در موقع رفت و آمد، این در را از روی پرچین بر می دارند و دوباره به جای خود می گذارند. در بعضی از خانه ها، سطح این دو نوع بلته را با گل می پوشانند و آنرا به در ورودی اطلاق هم به کار می برند.

بلته گردان

دراین نوع بلته، یک طرف در، مانند درهای ورودی اطاق، در حول محوری حرکت می کند با این تفاوت که در تهیه آن میخ و لولا به کار نمی رود. بلکه پس از حفر چاله، تنه درخت نسبتاً قطوری، تقریباً در هم سطح زمین نصب می شود و در مرکز آن، حفره کم عمق ایجاد می گردد. در جاهائی که به سنگهای یزرگ دسترسی دارند، به جای تنه درخت، یک سنگ بزرگ کار می گذارند. آنگاه نوک یکی از پایه های بلته که مانند مداد تراشیده شده در داخل آن حفره قرار می گیرد و در چند نقطه بوسیله وریس یا الیاف درختان به پرچین بسته می شود. پس از آنکه دری که در بالا شرح آن داده شده (بلته محرک) بوسیله وریس به آن متصل می گردد. اغلب برای جلوگیری از ورود بی موقع حیوانات به داخل باغ، یک حلقه از وریس ریسمان یا شاخه های مو، درست کرده در بالای سمت آزاد در، قرار می دهند. وقتی این حلقه را از روی پایه دیگر بلته بگذارند، در ثابت می ماند. گاهی هم در عرض در را به اندازه ای بزرگ می سازند که طرف آزاد آن به سمت دیگر پرچین گیر می کند.[ ادامه… ]

 تاریخچه کامل روستای آبکنار بندرانزلی در صفحات   [    ۱    ۲    ۳   ۴    ۵    ]

منبع:آبکنار دات کام