استان گیلان با قدمت دیرینه خود دارای آیین‌های سنتی بسیاری است و نو شدن سال که اهمیت ویژه‌ای در زندگی انسانها دارد سبب به وجود آمدن آیین‌ها و سنن غنی شده است. آیین سنتی نوروزی خوانی یکی از آیین‌هایی است که قدمتی دیرینه در گیلان دارد. نوروزی خوانی نوعی خبررسانی و آگاه سازی مردم از فرا رسیدن بهار و نوروز باستانی و عید ملی ایران است که از دیرباز به عنوان مراسم پیش از نوروز در گیلان شناخته شده است.
زمان آمدن نوروزی خوانان از اول اسفند ماه هرسال تا شب چهارشنبه سوری و گاه تا شب آغاز سال تازه بود. نوروزی خوانان افراد شناخته شده و انگشت شمار باسوادی بودند که به شکلی همه کارۀ محل به حساب می‌آمدند و نوروزی خوانی بخشی از کارشان را تشکیل می‌داد. گروه نوروزی خوان بین دو تا پنج نفر عضو داشت و غالبا در روستاها که از روشنایی معابر خبری نبود با خود فانوس و چماق (چوب دستی) حمل می‌کردند تا با سگان ولگرد و خانگی مقابله کنند.
در هنگام سردادن اشعار نوروزی، نفرِ مسن تر و باتجربه تر اشعار اصلی نوروزی را میخواند. او بداهه گوی و بداهه خوان بود و به “سرخوان” معروف بود و با توجه به شناختی که او از مردم روستا داشت اشعاری سر می‌داد که اغلب اوقات از قافیه‌های سنتی بهره می‌برد.
افرادِ همراهِ دیگر گروه نوروزی خوان که سرخوان را در خوانندن اشعار یاری میکردند و تکرار کنندۀ اشعار نوروزی بودند، ضمنِ برخورداری از صدای خوب، گاه در شناختِ افرادِ روستا و بیانِ ویژگی های خانوادگیِ روستائیان و آرزوهای آنان، سرخوان را یاری می کردند و چون تکرارکنندۀ بندهای اشعارِ نوروزی بودند، به “واگیرکون”در گویش گیلکی معروف بودند و در تالش به آنها جیگرکَر یا واگیرکُر می‌گفتند.
بهار آمد، بهار آمد، خوش آمد علی با ذو الفقار آمد، خوش آمد
نوروزی خوانی در گیلان ویژه قشر معینی از اجتماع نبود و همه مردم در آستانه نوروز از شنیدن صدای نوروزی خوانان که خبر از فرا رسیدن بهار و سپری شدن زمستان سرد و طولانی می‌دادند، شادمان میشدند. این شیوه پیش نوروزی در سراسر گیلان فراگیر بود و صدای منادیان شادی و سرور را در آستانه نوروز از هر روستا و شهری کم و بیش شنیده میشد. امروزه در حوزه شهرهای بزرگ گیلان این آئین به فراموشی سپرده شده فقط در حومه شهر و روستاهای دورگاه صدایشان شنیده می‌شود.
اشعار نوروزی خوانی هم به گویش منطقه و هم به زبان فارسی و گاه آمیزه‌ای از این دو زبان با آهنگ ویژه‌ای خوانده می‌شد. فرا رسیدن سال تازه، ستایش خداوند، وصف بهار و طبیعت و نوید دادن به شادی و شادمانی، رثای خاندان نبوت، نعت امامان معصوم؛ آرزوی خیر و برکت برای اعضای خانواده، شکوه از سختی‌های زندگی و گلایه از روزگار و مشی زمانه، یا تمجید و تحبیت از افراد خاص از جمله مهمترین موضوعات اشعار نوروزی خوانی بود.
شیوه نوروزی خوانی و نحوه برخورد مردم با نوروزی خوانان در سرتاسر گیلان، عموما همگون است و به طور اعم شرق و غرب گیلان و منطقه تفاوتهای دارد. مردم در مقابل به نوروزی خوانان هدایایی می‌دادند. به قدر دسترس مقداری برنج، چند عدد تخم مرغ، تکهای لباس، گندم، قند، چای خشک، شکر و پول ….از جمله هدایایی مردم گیلان به نوروزی خوانان بود.
دعا کردن نشان پایان یافتن نوروزی خوانی بود.
برگرفته از کتاب جشن ها و آیین های مردمِ گیلان (آیین های نوروزی) اثر محمد بشرا و طاهر طاهری، عکس از نت
برداشت و تایپ ازکتاب و تهیه: عاکف معززلسکو