(پیشکاول = شخم سوم که در واقع به منظور صاف و هموار و نرم و آماده کردن مزرعه برای انجام نشا انجام می شود.)

ابزاری چوبی که به گاو یا اسب می بستند و به کمک آن مزرعه شخم زده و آب بست کرده را هموار می کردند.

پیشکابل معمولا از درخت توت یا لی تهیه می شد. در هنگام بریدن درختان برای مصارف خانه سازی و غیره … اگر قسمتی از درخت، کج و انحنا داربود ، مناسب ساخت پیشکابل بود ، آن را به عنوان « پیشکابل گاله » جدا می کردند و در جایی خشک نگهداری می کردند تا برای ساخت پیشکابل مصرف شود . نجار آن را با دقت و ظرافت می تراشید تا به وسیله تیرچو و مشتک به یک پیشکابل سبک و خوش دست تبدیل کند .

چوب اصلی پیشکابل به پهنای حدود ۲۰ تا۲۵ سانتی متر و به طول حدود ۵/۱ متر تراشیده می شد و دو انتهای آن را برای بستن طناب سوراخ می کردند . در هنگام کار سر طناب پیشکابل به «جیت» ورزه یا «گرکه» اسب بسته می شد . پیشکابل زن ( کارگر)
مشتک پیشکابل را در مشت خود گرفته و پشت اسب یا ورزه ، حرکت می کرد و گل مزرعه را جا به جا می کرد .

جیت ـ چوبی را به صورت نیم حلقه می تراشیدند تا شبیه کمان باشد و بر روی گردن ورزه قرار می گرفت و در هنگام کار به دوش ورزه تکیه می کرد .

در دو انتهای کمان ، دو سوراخ برای بستن طناب داشت که سر دیگر طناب به کلاف سر گاجمه یا دو انتهای پیشکابل بسته می شد. در قوس تند جیت که روی گردن ورزه قرار می گرفت ، دو سوراخ با فاصله حدود ۲۰ سانتی متر و به قطر حدود ۲ سانتی متر ایجاد می کردند که محل قرار گرفتن دو چوب نرم بود که به منظور گردن بند استفاده می شد . چوب گردن بند ، شاخه نرمی بود که یک سر کلفت و گره مانند داشت تا در سوراخ جلویی جیت گیر کند و بلندی شاخه ها حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر بود که در زیر گردن ورزه ، سر باریک دو چوب به هم می رسیدند و با طناب آن ها را به هم می بستند تا جیت بر روی گردن گاو ثابت بماند.

قسمت درونی ، محل تکیه گاه دوش ورزه

ـ سوراخ عبور چوب های گردن بند
ـ محل بستن طناب کلاف سر گاجمه یا پیشکابل

قسمت بالای جیت لبه ای برآمده داشت ولی قسمت زیرین صاف بود تا گردن ورزه اذیت نشود. قسمت جلویی جیت ضخامت کمتری داشت تا هم سوراخ کردن راحت تر باشد و هم ته برجسته چوب های گردن بند به دوش ورزه نخورد و آنرا زخمی نسازد .

تذکر ـ ورزه های قدیمی به اصطلاح «گیل ورزه» ، دوش برجسته ای داشتند ، برخلاف ورزه های دورگه امروزی که قد بلندتر هستند و دوش ندارند .

گرکه ـ حلقه ای پارچه ای بود که به گردن اسب می کردند و طناب پیشکابل یا گاجمه به دو پهلوی گرکه بسته می شد تا اسب بتواند آنرا بکشد .

برای ساخت گرکه، چند حلقه طناب را باهم به قطر تقزیبی گردن اسب به هم می بستند و در دو طرف ، گوشواره ای طنابی را محکم می بستند که محل بستن طناب پیشکابل یا گاجمه باشد. برای اینکه طناب های گرکه گردن اسب را زخمی نکند روی آن را با پارچه ای نرم می پوشاندند که در کل حلقه پارچه ای به نظر می رسید که در دو طرف گوشواره هایی از آن در آمده بودند.

لازم به ذکر است که از اسب در شخم زمین هم استفاده می شد. چون همه کشاورزان ورزه نداشتند .

در ارتباط با نام گرکه لازم می دانم که توضیح دهم چون با طناب، حلقه های دیگری برای آویزان کردن خربزه و هندوانه و کدو و ظروف ماست و …هم درست می کردند به نام « گرک» . این حلقه طنابی مورد استفاده اسب را هم گرک یا گرکه می گفتند. مانند ( اسب گرک یا اسب گرکه ).

نویسنده: هادی شفیعی ثابت

جمع آوری و عکس از: عاکف