شهرستان بندر انزلی در مختصات جغرافیایی ۳۶ درجه و ۵۶ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۱۹ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۴۹ درجه و ۱۶ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۵۰ دقیقه طول شرقی از نصف النهار مبدا واقع شده است . شهرستان بندرانزلی که در ناحیه ای کاملا جلگه ای به صورت طولی در ساحل دریای خزر واقع شده دارای آب و هوای معتدل مرطوب است و میزان بارندگی آن بسیار بالاست بطوریکه سالانه متوسط ۱۸۹۲ میلی متر بارندگی در این شهر گزارش می شود . میزان رطوبت نسبی در این منطقه در سال بین۷۱ تا ۹۷ درصد در نوسان است .

تالاب انزلی

از جمله زیباترین مناظر آبی گیلان تالاب انزلی است . این تالاب محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی ومهاجر است . در داخل تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای انزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند . تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر مربع حکم تصفیه خانه را برای رودخانه هایی دارد که به دریای خزر می ریزد . این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده ۵۰ گونه ماهی صدها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کم نظیری دارد . تالاب انزلی از سال ۱۳۵۴ جزو تالاب های بین المللی تحت حفاظت شد و مهمترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است .

چگونگی پیدایش مرداب

آنچه مسلم است پس از سر برآوردن باریکه خشکی انزلی و غازیان از دریا و پیشرفت خشکی از طرفین منطقه وسیعی از دریا را از دریا جدا کرده و آن را در پشت سر خود در جنوب قرار داده و با کیلومترها فاصله از ساحل قدیمی ساحل جدیدی را تشکیل داده است . پهنه ی آب جدا شده از دریا را که بصورت راکد در پشت باریکه خشکی انزلی و غازیان قرار گرفته تالاب یا مرداب می نامند . تالاب انزلی از نظر ژئولوژیکی جوان است و در ارتباط با تغییرات سطح آب دریای خزر و فعالیت فرسایشی رودخانه های ورودی در طول مسیرشان در جلگه شکل گرفته است .

طوفان در مرداب

زمین این ناحیه در همه کناره های مرداب مسطح و هموار است هنگام طوفان و انقلاب هوا بادهای شدید بدون برخورد به مانع به طور دائم روی پهنه ی مرداب می وزند و این طوفان می تواند با وجود عمق کم مرداب قایق های مردم انزلی و پیر بازار را منهدم سازد و در نتیجه بسیاری از آن ها از دست می روند . تعداد زیادی از قایق ها در ساحل شرقی که ناحیه ای جنگلی است به شن می نشینند . پیرمردان انزلی و روستاهای اطراف از طوفان های سهمگین و خروشان در مرداب صحبت می کنند: ما در مقابل طوفان و کولاک مرداب دریا را به حساب نمی آوریم . موجی که در مرداب بوجود می آمد در دریا نبود . وقتی طوفان میشد قایق هایی بود که با بار و مسافر غرق می شدند .

آب و هوای مرداب

مشخصات جوی تالاب انزلی شبیه به انزلی و غازیان است بجز آنکه مقدار رطوبت تالاب بیشتر از مناطق مجاور است . مختصات جوی این منطقه با حداثر مقدار بارندگی سالیانه در زمستان و حداکثر رطوبت در تابستان مشخص می گردد . حداقل حرارت در زمستان نزدیک و یا مساوی صفر درجه سانتیگراد و به ندرت پایین صفر و حداکثر بین ۳۳ تا ۳۶ درجه سانتیگراد در اواسط تابستان از ایستگاه های هواشناسی محلی گزارش شده است .

رودهایی که به مرداب می ریزند

رودخانه های اصلی مرداب انزلی که از طریق موج شکن های بندرانزلی به دریای خزر مرتبط می شوند بدین ترتیب است از شرق به غرب: سوسر روگا . پیر بازار روگا . چپ خاله . راست خاله یا نهنگ روگا مهدی روگا یا کلویر روگا

رویش های گیاهی تالاب انزلی

مرداب زیباست و زیبایی آن بیشتر به خاطر گیاهانی است که بر سطح و سواحل آن به چشم می خورد . بطور کلی در مرداب انزلی سه نوع گیاه وجود دارد:
لایه گیاهان حاشیه ای :
در این لایه از گیاهانی نام برده می شود که تمام و یا قسمت اعظم بخش رویشی و تولید مثل گیاه در خارج از آب قرار داشته باشد اکثر گیاهان تشکیل دهنده این لایه در حاشیه مرداب و رودخانه های مجاور میرویند. در این لایه گیاهان زیر دیده می شوند:
نی معمولی . اسپارگانیوم . لوئی . سیرپوس . پلی گنوم . پونه ی آبی . تیرکمان آبی . بارهنگ آبی  . بوتوموس . نلومبو . دم اسب
لایه گیاهان شناور:
گیاهانی که در این لایه ی رویش قرار دارند در سطح آب شناور می باشند یعنی قسمت های اصلی گیاه بخصوص برگ ها به حالت شناور در سطح آب قرار می گیرند و قسمت های تولید مثلی یا به صورت شناور و یا خارج از آب واقع اند. اندام های مخصوص مانند بافت های اسفنجی شکل این عمل شناوری گیاه را تسهیل می نمایند. اکثر گیاهان لایه شناور و رویش های گیاهی مرداب و رودخانه مجاور را می توان به شرح زیر نام برد:
اوتریکولاریا . شالوین . هیدروکاریس . عدسک سرنیزه ای . عدسک کوچک . عدسک چند ریشه . تراپا . مریم آبی . علف هفت بند . پوتاموژتون شناور . دسپیرودلا
لایه گیاهان غوطه ور:
در این لایه پوشش گیاهانی مورد مطالعه قرار می گیرند که تمام و یا قسمت اعظم بخش های رویشی وتولید مثلی گیاه به حالت غوطه ور در آب می باشد. اکثر گیاهان تشکیل دهنده لایه غوطه ور پوشش گیاهی مرداب و رودخانه های مجاور در زیر نام برده می شود:
میرپوفیلوم . سراتوفیلوم دمرسوم . سراتوفیلوم سابمرزوم . پوتاموژتون پکتیناتوس . هیدریلاور تیسیلاتا

آقای دکتر علی درویش زاد استاد دانشکده علوم دانشگاه تهران و کارشناس مرداب وزمین شناسی به عنوان نگارنده چنین می نویسد:

به علت موقعیت شغلی خود تمام نقاط ایران و بعضی از کشورهای اروپایی و آسیایی را زیر پا گذاشته اعتراف دارد که زیباتر از مرداب انزلی تاکنون ندیده است.

مواد معدنی تالاب انزلی

در خصوص مواد معدنی موجود در رسوبات تالاب وامکان بهره برداری اقتصادی از این رسوبات گزارشات متعددی موجود است. بر اساس اکتشافات ژئوشیمیایی که بر روی رسوبات تالاب به عمل آمده است وجود پاره ای عناصر در رسوبات تالاب قطعی شده است که از بعد اقتصادی احتمالا می توانند قابل توجه باشند. رسوبات تالاب برای ردیابی ۶ نوع اکسید و ۱۸ عنصر مورد تجزیه قرار گرفته است. این اکسیدها عبارتند از:
تیتانیوم . سیلسیوم . آهن . کلسیوم . آلومینیوم و منیزیم کلا در رسوبات تالاب اکسید آلومینیوم و سیلسیوم ۵۰ % و کلسیم و منیزیم حدود ۲۰ % کل رسوبات را تشکیل می دهند. عمده ترین عناصر با ارزش اقتصادی که در رسوبات تالاب وجود دارند عبارتند از:
ایتریم . اسکاندیم . گالیم
که فقط مقدار گالیم آن حدود ۶۶ قسمت در میلیون است و این رقم عیار قابل توجهی از این عنصر در طبیعت است. عنصر دیگری که دارای عیار قابل توجهی است ( بور ) است. بور موجود در تالاب احتمالا از حمل و انتقال کودهای شیمیایی مصرف شده در زمین های مجاور تالاب ایجاد شده است. بطورکلی بهره برداری اقتصادی از رسوبات و مواد موجود در تالاب می تواند به صورت زیر انجا پذیرد:
۱ بهره برداری به عنوان کود های شیمیایی
۲ بهره برداری به عنوان مواد اولیه ساختمانی
۳ اکتشاف جهت عناصر کمیاب

کشف تیتانیوم در مرداب

در خبرنامه پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف آمده است: غنی ترین منبع تیتانیوم که یکی از عناصر بسیار ارزنده و کمیاب طبیعت است در تالاب انزلی کشف شد. تیتانیوم که از سال ۱۷۹۱ میلادی وجود آن در طبیعت محرز و مسلم بود عنصری است که دانشمندان شیمیست جهان بیش از یک قرن برای بدست آوردن آن بصورت یک فلز خالص به تحقیق و پژوهش و انتظار گذراندند در حال حاضر تیتانیوم در ساخت بدنه ی موشک ها و هواپیما های سریع السیر و بویژه در مواردی که وزن سبک و مقاوم در مقابل دمای شدید و رطوبت مورد نیاز است کاربرد فروان دارد بر اساس آزمایش های اولیه که درباره ی میزان تیتانیوم موجود در بعضی از قسمت های تالاب انزلی به عمل آمده مقدار تیتانیوم در رسوبات این تالاب حدود ۱۲ %می باشد.

لذیذترین خرچنگ جهان در انزلی

شرکت شیلات ایران به دنبال انجام یک سلسله پژوهش های علمی و بیولوژیکی در زمینه پرورش انواع ماهی و جلوگیری از انقراض نسل آبزیان مرداب انزلی و دریای خزر اخیرا به اجرای یک پروژه آزمایشی در کارگاه آموزشی و آزمایشگاهی خود در بندر انزلی دست زده است که بر اساس آن و در صورتی که ادامه ی پروژه اقتصادی باشد از این پس شیلات ایران نیز به گروه پرورش دهندگان خرچنگ خوراکی و پرورش یافته در آب شیرین خواهد پیوست که قسمت اعظم این خرچنگ های پرورشی در هتل ها و رستوران های داخلی مصرف خواهد شد و چنانچه محصول بیش از میزان مصرف داخلی باشد مازاد به صورت بسته بندی های استاندارد شده به کشورهای دیگر صادر می شود. خرچنگ های پرورش یافته در مرداب انزلی جزو بهترین خرچنگ های پرورشی جهان است که از لحاظ وزن و میزان مواد پروتئینی بعد از خرچنگ های آمریکایی و قبل از خرچنگ های اروپایی قرار دارد و به همین سبب پیش بینی می شود که خرچنگ های پرورشی مرداب انزلی در میان خرچنگ های خوراکی موجود در جهان از موقعیت ویژه ای برخوردار شوند و خواهان بسیار یابند.

آیا مرداب میمیرد

آری مرداب میمیرد این را وقتی که سرشار از لذت در آبراهه هایش قایقرانی و از شوق همگان را به تماشا می خوانی به چشم می بینی و از اندوهی سنگین پر می شوی.
چرا باید این همه زیبایی زیر هزاران خروار لجن مدفون شود. تماشای مرداب با این گمان به مثال تماشای عروس شادابی می ماند که در کفن پیچیده و برای همیشه در بستر مرگ می خوابد و گورکنان بیل میزنند و خاک بر رخسار زیبایش می پاشند و با چنین خیالی هنگامی که از مرداب باز می گردی حس می کنی که تشییع جنازه ی عزیز ترین کسانت را دیده ای.

علت چیست

مشکل مهم مرداب آلودگی روز افزون آب آن است. چرا که تقریبا فاضلاب تمام خانه های مسکونی و اغلب کارخانه ها و کارگاه های صنعتی واقع در اطراف مرداب به درون آن و یا به داخل رودخانه هایی که به مرداب می ریزند سرازیر می شوند. طبق نظر موسسه ی استاندارد در صورتیکه مقدار آمونیاک از ۵ % بیشتر و زباله ها و زواید این ناحیه به داخل مرداب ریخته شود تردیدی نیست که با آلوده شدن بیش از پیش آب های مرداب که محیط آن در گذشته به منزله بزرگترین زایشگاه و پرورش انواع ماهی فلس دار از جمله ماهی سفید به شمار می رفت باقیمانده ی منابع آبزی مرداب هم در معرض خطر انهدام قطعی قرار خواهد گرفت.
وضعیت چنان نگران کننده است که نه تنها چندین سال است که نام تالاب انزلی در سیاهه ی سرخ تالاب های در خطر نابودی قرار گرفته است بلکه بیم آن می رود این تالاب به زودی از سیاهه ی ۱۰ تالاب ممتاز کنوانسیون جهانی رامسر هم خارج شود. در تایید این گفته کافی است به یاد آوریم که در طول ۱۰ سال گذشته دست کم سه مورد از مرگ دسته جمعی ماهیان تالابی در این زیستگاه بی بدیل گزارش شده است رخدادی که آشکارا شدت کاهش توان زیست پالایی و خود ترمیمی بوم سازگان تالاب را نشان می دهد.
به اختصار شاید بتوان پنج شناسه ی اصلی تهدید کننده ی توان زیست پالایی تالاب انزلی را افزایش رسوب وارد شده به تالاب . افزایش پس آب ها و پسماندهای تخلیه شده در تالاب . تغییر کاربری اراضی و تبدیل بخشی از اراضی حاشیه ی تالاب به زمین های کشاورزی . جاده سازی و در نهایت رشد بی رویه دانست. با این وجود عوامل مخرب دیگری هم وجود دارند که پیوسته به مکیدن شیره ی جان تالاب انزلی مشغول هستند که البته اغلب ریشه ای انسانی دارند این مولفه ها عبارتند از:
تردد زیاد قایق های موتوری و ایجاد نا امنی و تنش در زیستگاه تالاب. صید و شکار فزاینده ی پرندگان آبزی. برداشت تخم پرندگان توسط افراد محلی. افزایش میزان فلزات سنگین و بخصوص سرب در آب و رسوبات تالاب. پمپاژ آب به بالا دست تالاب به منظور آبیاری اراضی کشاورزی. احداث کومه های شکار. تجمع مقادیر زیادی از زباله های غیر قابل تجزیه در تالاب که عمدتا از طریق رودخانه های منتهی  به تالاب وارد آن می شود. احداث استخر پرورش ماهی در اطراف تالاب و تغییر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب در نتیجه تاثیر بر روی تخم ریزی و تکثیر ماهیان به خصوص ماهیان تجاری. عدم توجه به ظرفیت تالاب در پذیرش گردشگر همزمان از آن و در نهایت ضعف قدرت اجرایی اداره کل محیط زیست استان گیلان در چیدمان الویت های دیگر نهادهای اجرایی استان و رتبه بندی آن ها در جایگاهی پس از ملاحظات محیط زیستی و البته نتیجه و حاصل این ضعف محسوس ملاحضات محیط زیستی در استان گیلان بروز فاجعه ای غم بار به نام مرگ تالاب انزلی و تبدیل تدریجی آن به زمین فوتبال نمدار است.
در حقیقت چنین فشار مرگباری در شرایطی بر تالاب تحمیل می شود که این اکوتون بی نظیر کشور به تنهایی سبب ته نشینی تقریبا ۱۳ % ذرات معلقی می شود که سالانه وارد آن می گردد. همچنین در تصفیه و کاهش بار آلودگی آب های وارده به آن نقش حیاتی دارد بطوریکه سالانه ۳۸ % عناصر غذایی در تالاب رسوب می کند. همچنین تالاب انزلی در مهار سیلاب و جلوگیری از فرسایش سواحل دریای خزر و پایداری اقلیمی و حفظ ظرفیت گرمایی ویژه نواحی مجاور خود نقش انکار ناپذیر و مثبت دارد.
وضعیت اسف بار تالاب انزلی آن هم در یکی از معدود مناطق بسیار مستعد کشور از نظر اقلیمی حجم بالای اندوخته های آبی و استعداد بی رقیب توان رطوبتی مطلوب گواهی آشکار بر لکنت های روز افزون حاکم بر مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران و در حاشیه ماندن ۵۰ قانون اساسی است اصلی که به تصریح آشکار در آن باید دولت از هر نوع فعالیتی که منجر به آلوده ساختن و تخریب محیط زیست بیانجامد جلوگیری کند. در صورتی که عملا تمامی محیط های آبی کشور و رودخانه های اصلی ایران تبدیل به محلی برای انباشت پس آب  و پسماند و فاضلاب شده است.

راه حل چیست

به نظر می رسد سازمان حفاظت از محیط زیست باید هر چه سریع تر با طراحی تله های رسوب گیر و اقدام به لایروبی بستر تالاب از بار اضافی آن در کوهتاترین زمان ممکن کاسته و آنگاه با توانمند سازی جوامع محلی و ملزم کردن واحدهای صنعتی و شهری و کشاورزی به تصفیه ی سامانه ی فاضلاب و پس آب و پسماند خود گامی موثر برای بازگشت حیات به انزلی بردارد.
همچنین ارتقای عملیات آبخیزداری در بالادست حوضه های آبخیز و جلوگیری از قطع بی رویه ی درختان جنگلی می تواند به کاهش معنی دار نرخ فرسایش آبی و ورود رسوب به تالاب کمک کند.
با توجه به ارزش بین المللی تالاب هم اکنون یکی از گروه های تحقیقاتی کشور ژاپن با نام جایکا (آژانس همکاری های کشور ژاپن) مشغول پژوهش برای احیای این تالاب زیباست.
و نیز می توان با برنامه ریزی صحیح و مدیریت درست و منسجم به ایجاد مراکز تفریحی و گردشی مثل (( دیسنی لند )) در تالاب بین المللی انزلی پرداخت.

تاکنون موارد تفریحی زیر در تالاب اعمال شده است :

۱. ماهی گیری همراه با خانواده در محیطی آرام و دل انگیز برای تمامی فصول همراه با کلیه امکنات تفریحی در فضایی کاملا دنج کنار بزرگترین تالاب توریستی جهان
۲. آموزش اسکی و جت اسکی برای آقایان و بانوان در تمامی سنین توسط افراد مجرب و کار آزموده به صورت کاملا حرفه ای و هیجان انگیز در دریای خزر و تالاب انزلی
۳. انواع ورزش های آبی . تیوپ سواری . کایاک . کانو و… در تالاب انزلی همراه با خانواده در محیطی شاد و خانوادگی با کلیه امکانات
۴. گردش و تفریح در بزرگرترین تالاب جهان به وسیله ی انواع قایق های مجهز به صورت شبانه روزی به وسیله ی افراد حرفه ای و ماهر
۵. قایق سواری با هیجان باور نکردنی همراه با خانواده در تالاب و دریای خزر به صورت کاملا حرفه ای و متفاوت همراه با امنیت کامل
۶. قایق سواری با آرامش و دیدن مناطق دیدنی و مشاهده تالاب از نسیم صبحگاهی تا غروب آفتاب که هر یک جلوه خاص خود را دارد و همچنین دیدن پرندگان در هنگام عبور از مسیرها که زیبایی تالاب را چندین برابر می کند
۷. رستوران دریایی در کنار مرداب که می توان در هنگام خستگی ساعاتی را همراه با خانواده در این مکان با صرف غذاهای محلی و غیر محلی به خوشی و آرامش در آن جا سپری نمود .

منبع:تاریخ جامع انزلی

جمع آوری: مهین آسایش دانشجوی رشته مدیریت جهانگردی

سایت کرکان بندرانزلی (www.karkan.ir)