انزلی شهری با قدمت حدود ۳۰۰ سال که از ابتدا به صورت دهکده ای ما بین دریای خزر و مرداب با حدود ۱۰۰ خانوار بوده است.
گیلمن در کتاب تارخ جغرافیایی ایران که در سال ۱۷۷۱ میلادی از خطه شمال کشور عبور میکرد از انزلی عبور میکند و درباره آن می نویسد : ” به دلایل زیادی که جای شگفتی باقی نمی گذارد، به نظر میرسد که قدمت این بندر به بیش از ۵۰ سال نمی رسد.” به این ترتیب تاریخ ایجاد این دهکده به حدود ۱۱۰۰ شمسی می رسد.
پس از لشکر کشی قفقاز و حمله به رشت در سال ۱۸۰۵ میلادی (۱۱۸۴ شمسی) روس هادر راه برگشت، انزلی را غارت کرده و به آتش می کشند.
ژوبر پیر نماینده ناپلئون که در سال ۱۸۰۸ از انزلی باز دید کرده در باره این جنگ می نویسد: “در لشکر کشی روس ها در سال ۱۸۰۵ که به رشت کردند در باز گشت بندر انزلی را که درفتر بازرگانی هم در آن داشتند به آتش کشیدند و اکنون جز دهکده ای کوچک که بیش از ۱۰۰ تا ۱۵۰ کلبه چوبی بیشتر به جا نمانده.”
حدود ۱۰ سال بعد خسرو خان گرجی والی گیلان در سال ۱۱۹۴ به بندر انزلی و موقعیت جغرافیایی و طبیعت بکر آن علاقه مند می شود و ساخت و ساز و اسکان دایم مردم را آغاز میکند. و از طرف خود شخصی بومی را جهت کنترل نظم و پاکیزگی شهر منسوب می کند. به این ترتیب پایه های اولیه شهرداری در این شهر نوپا شکل می گیرد.
یارک، توپخانه ساحلی جهت جلوگیر از هجوم بیگانگان، برج دیدبانی و چراغ دریایی (مناره) و چند حمام و بازار از جمله فعالیت های عمرانی در آن سالها بود و تا قبل از سال ۱۲۰۰ شمسی حدودا ۲۰۰ خانوار به صورت دایم در انزلی ساکن شدند.
محل شهر با توجه به شرایط طبیعی و همچنین دفاعی در کنار رودخانه و رو به دریا احداث و ساختمان های اصلی آن در مرکز شهر ساخته شد. (تقریبا در محل محوطه شهرداری کنونی)
در اواخر نیمه اول قرن سیزدهم ناصرالدین شاه فرمان ساخت قصری در مرکز شهر را می دهد که بعد ها این قصر به شمس العماره مشهور می شود.
ساختمان شمس العماره از معروفترین و بلند ترین ساختمان های شهر در انزلی قدیم بوده است که در بلوار فوقانی کنونی در ۵طبقه ساخته شده بود. ناصرالدین شاه در سفرنامه باز گشت از اروپای خود می نویسد: ۴ ساعت به غروب مانده وارد انزلی میشویم . منزل ما در برجی است که به حکم ما ، وزیر خارجه در زمان حکومت خود در گیلان بنا نهاده است. بعد توسط میرزا محمد حسین به اتمام رسید و اندک کار باقی مانده آن توسط معتمد الملک به اتمام خواهد رسید. معتمد الملک مسئول نگهداری شهر و گماره والی گیلان یوده است و با توجه به زمان سفر ناصر الدین شاه به اروپا، سال ۱۲۴۹ شمسی، سال ساخت شمس العماره بوده است. این تاریخ در کتاب ولایات دارالمرز ایران نوشته رابینو که تاریخ ساخت شمس العماره را ۱۲۸۸ هجری قمری بیان کرده تطابق نسبی دارد.
این برج ۵ طبقه و تماما از سنگ و آحر بوده است و ایوان های ان از جنس چوب منقش بوده است. ساختمان نمای بسیار زیبای به دریا و جنگل های اطاف شهر داشته، به طوریکه ناصرالدین شاه در سفرنامه بازگشت از اروپا می نویسد: در هیچ کجای اروپا چنین منظره زیبایی را ندیده است.
پس از ناصرالدین شاه این ساختمان یکبار در سال ۱۲۸۶ شمسی به همت مردم شهر باز سازی میشود. اما در نهایت قسمت های گچ بری شده و لوازم داخل آن توسط موسیو هانسیس مسئول مالیه گیلان در اواخر دهه ۱۲۹۰ از کاخ به بیرون برده و از کشور خارچ می گردد. (فریدون نوزاد نشریه نقش قلم)
این بنا پس ار احداث ساختمان شهرداری در سال ۱۳۰۶ به طور کامل منهدم و در سال ۱۳۱۱ به جای آن حوضی به مساحت ۲۱۴ متر مربع ساخته شد.
این ساختمان پس از ساختمان قدیم شهرداری قدیمی ترین ساختمان های شهر بوده اند و متاسفانه هر دوی آنها از بین رفته اند.
ساختمان قدیم شهرداری که همانند اکنون به سینما تاتر شهرداری متصل بوده در زمان محمد علی روشن – شهردار وقت – ساخته شده بود که در آتش سوزی به طور کامل نابود میگردد و ساختمان جدیدی به همراه سینمایی جدید در محل آن احداث می شود.
پلکان معروف شهرداری که دو طرفه و به سبک فرانسوی ساخته شده نیز در زمان محمد علی روشن، در سال ۱۳۰۸ و به دست معمار چیره دست انزلی استاد روزگار ساخته شده است و گمان می رود قدیمی ترین سازه موجود در محوطه شهرداری باشد که تا اکنون نیز باقی مانده است.
از دیگر آثار باقیمانده در محوطه شهرداری که آن هم در زمان محمد علی روشن ساخته شده محل ترنم موزیک است. طبق کتابچه راهنمای شهرداری انزلی که در سال ۱۳۴۳ منتشر شده، این بنا در سال ۱۳۱۱ به وسیله شهرداری و توسط مهندسین آلمانی ساخته شده است. در داخل این بنای ۷۲ متر مربعی تا قبل از انقلاب ۵۷ توسط گروه موزیک نیروی دریایی موزیک اجرا می شد.
گردآوری: آرمین نویری
منبع مطلب و عکس : waresh.org
